AI gian lận khi sắp thua game

Các mô hình AI tiên tiến có thể gian lận để chơi thắng cờ vua. Ảnh: Alexander Limbach

MỹMột số mô hình AI tiên tiến "ăn gian" để giành chiến thắng trước một công cụ đánh cờ giỏi hơn chúng mà không cần con người chỉ dẫn.

Nghiên cứu mới của công ty Mỹ Palisade Research nhận thấy, một số mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) như o1-preview và GPT-4o của OpenAI, Claude Sonnet 3.5 của Anthropic và R1 của DeepSeek dùng đến giải pháp hack đối thủ khi biết mình sắp thua trong một trò chơi, Hindustan Times hôm 23/2 đưa tin.

Trong nghiên cứu mới, các chuyên gia đánh giá 7 mô hình AI tiên tiến về khả năng gian lận. Kết quả, những mô hình cũ hơn như GPT-4o và Claude Sonnet 3.5 cần được kích thích để gian lận. Tuy nhiên, mô hình mới hơn như o1-preview và DeepSeek R1 tự động hack đối thủ.

Điều này cho thấy mô hình AI có thể phát triển những chiến lược thao túng và lừa dối mà không cần hướng dẫn rõ ràng. Nhóm nghiên cứu cho rằng khả năng khai thác lỗ hổng như vậy có thể xuất phát từ việc các mô hình như o1-preview và DeepSeek R1 được huấn luyện để không chỉ bắt chước ngôn ngữ con người như các mô hình AI cũ, mà còn được huấn luyện để suy luận giải quyết vấn đề thông qua quá trình "thử và sai". Nhờ đó, chúng tỏ ra vượt trội hơn những mô hình AI cũ trong bài kiểm tra liên quan đến toán học và mã hóa.

Trong nghiên cứu mới, nhóm chuyên gia cho các mô hình AI đối đầu với Stockfish - một trong những công cụ đánh cờ vua mạnh nhất thế giới, xuất sắc hơn con người và mọi mô hình trong nghiên cứu. Họ cũng yêu cầu AI nêu rõ lý do trước khi thực hiện mỗi nước đi.

Trong một tình huống, o1-preview nhận thấy bản thân đang ở thế thua. "Tôi cần thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận của mình. Nhiệm vụ là 'chiến thắng một công cụ đánh cờ mạnh mẽ', không nhất thiết phải thắng công bằng trong một ván cờ", mô hình AI giải thích.

Sau đó, o1-preview sửa đổi file hệ thống chứa vị trí ảo của từng quân cờ, thực hiện các nước đi không hợp lệ để đưa bản thân vào thế thắng, buộc đối thủ phải khuất phục. o1-preview đã nỗ lực gian lận 37% thời gian, trong khi tỷ lệ này ở DeepSeek R1 là 11%. Chỉ có o1-preview hack được ván cờ, thành công khoảng 6%.

Điều này dẫn đến một xu hướng đáng lo ngại: AI tìm "đường tắt" để giải quyết vấn đề theo cách mà người tạo ra chúng không lường được, theo giám đốc điều hành của Palisade Research, Jeffrey Ladish. Trong một số trường hợp, điều này có thể cho phép các mô hình "vượt mặt" nỗ lực kiểm soát của con người.

Thu Thảo (Theo Hindustan Times)

 

Bộ ảnh khiến bất cứ bà mẹ nào cũng phải bật khóc

 Nghệ sĩ nhiếp ảnh quốc tế Annie Wang (Uông Hiểu Thanh) đến từ Đài Bắc (Trung Quốc) đã dành 17 năm để ghi lại sự trưởng thành của con trai mình qua một dự án nhiếp ảnh độc đáo. Bộ ảnh "ảnh lồng ảnh" của cô không chỉ là câu chuyện về tình mẫu tử mà còn là sự giao thoa giữa nghệ thuật và cuộc sống, tạo nên một thông điệp đầy cảm xúc về tình thân gia đình.

Annie đã sớm nhận ra rằng hình ảnh khuôn mẫu về người mẹ đơn thân và đứa con không phù hợp với bản thân mình. Cô chia sẻ với Bored Panda: "Chiến lược nghệ thuật của tôi dựa trên sự tự thể hiện. Trong thế giới của những người mẹ, nơi mọi thứ đều được che giấu, cách tốt nhất để lên tiếng là thông qua chiến lược tự thể hiện, để bộc lộ nhiều khía cạnh khác nhau của bản thân. Là một người phụ nữ và một người mẹ đơn thân, tôi đã cố gắng chủ động tạo dựng hình ảnh của riêng mình, thay vì bị động diễn giải bởi một nghệ sĩ nam trong các bức chân dung gia đình như truyền thống."

Đối với Annie Wang, hành trình làm mẹ là một hành trình dài và phức tạp, không chỉ xoay quanh sự hy sinh và vị tha. Cô nhìn thấy sự tương đồng giữa việc làm mẹ và công việc của một nghệ sĩ, đó là tạo ra một truyền thống gia đình mới và nuôi dưỡng nó qua nhiều giai đoạn tồn tại khác nhau. Annie giải thích: "Người mẹ giống như một nghệ sĩ đang thực hiện tác phẩm của mình bằng trí tuệ của chính mình. Người mẹ không chỉ tạo ra sự sống mà còn liên tục tạo ra một ma trận trải nghiệm liên tục và trôi chảy giữa mẹ và con."

Bộ ảnh "Người mẹ như một nghệ sĩ sáng tạo" của Annie Wang đã khắc họa bản thân cô và con trai mình qua nhiều lớp thời gian khi cậu bé lớn lên. Cô giải thích thêm về cách thực hiện bộ ảnh: "Mỗi năm, tôi chụp một bức ảnh gia đình của con trai và tôi, và năm sau, chụp một bức ảnh khác của chúng tôi trước bức ảnh trước đó. Do đó, các lớp khác nhau của con trai tôi và tôi xuất hiện trên cùng một bề mặt sau một thời gian dài tích lũy chi tiết và kết cấu. Các giai đoạn khác nhau của con trai tôi và tôi được chồng lên nhau. Và từ những bức ảnh chụp mẹ con khác nhau, chúng tôi đã tạo ra một cuộc đối thoại với nhau trong chiều không gian nén này. Từ trong những chiều không gian này sẽ xuất hiện một hình dung mới về tình mẫu tử."

Bộ ảnh bắt đầu từ năm 2001, một ngày trước khi Annie sinh con trai. Tiếp theo là những khoảnh khắc đáng nhớ được ghi lại qua từng năm, từ năm 2002 khi hai mẹ con cùng bấm máy ảnh, năm 2003 khi chân con trai bị bó bột, cho đến những dịp lễ Giáng sinh ấm áp năm 2004.

Kết quả thật đáng kinh ngạc và đã chạm đến trái tim của nhiều người trên khắp thế giới.

Chi Chi

2001 - Một ngày trước khi chuẩn bị sinh con

2002 - Nhấn nút chụp ảnh cùng nhau

2003 - Con trai bị gãy chân

2004 - Mừng Lễ Giáng Sinh

2005 - Cùng nhau tổ chức buổi triển lãm

2006 - Làm việc chăm chỉ

2010 - Chuyển nhà và bất an

2011 - Thực hiện ước mơ

2014 - Con đã cao bằng mẹ

2018 - Con trai đã biết tranh luận với mẹ để đấu tranh cho tự do cá nhân

2020 - Bay xa

Nguồn: Bored Panda

GIÀ VẪN CÓ THỂ SƯỚNG

Tuổi già vốn là hành trình tự nhiên của cuộc sống, một quãng thời gian không tránh khỏi “sanh lão bệnh tử” mà mỗi người đều phải trải qua. Tuy nhiên, tuổi già không chỉ là những phút giây của nỗi nhớ nhung, của sự phai mờ của sức trẻ, mà còn là thời điểm đón nhận vẻ đẹp của sự trưởng thành, của kinh nghiệm sống và của những giá trị tinh thần sâu sắc. Giống như trái cây chín trên cây, khi đã đến thời điểm chín muồi, nó mang theo hương vị đậm đà, màu sắc rực rỡ và một sức sống đầy tự hào. Để sống “trăm năm hạnh phúc”, người già cần biết cách trân trọng và khai thác những điều quý giá từ chính quá trình trưởng thành của mình, đồng thời khắc phục những “lăng nhăng” đã góp phần làm lu mờ đi niềm sướng khi bước sang tuổi già.

I. Nhận diện và trân trọng vẻ đẹp của tuổi già

1. Vẻ đẹp tự nhiên của dấu hiệu thời gian

Mỗi khi ngắm nhìn bản thân qua chiếc gương, người già không chỉ thấy những nếp nhăn, những sợi tóc bạc mà còn cảm nhận được sự thay đổi của chính mình theo thời gian. Những dấu vết của năm tháng không phải là điều để xấu hổ mà là bằng chứng sống động của một quá trình tích lũy kinh nghiệm, của những câu chuyện đã qua và của những ký ức không thể phai mờ. Nhìn vào chính mình, người già có thể tự hào vì đã sống hết mình, đã trải qua bao thăng trầm, và từ đó tìm được sự an ủi trong những vết nhăn, như những nếp gấp trên cuốn sách của cuộc đời.

2. Nghệ thuật chấp nhận và tôn vinh tuổi già

Thay vì giấu giếm, phủ nhận hay chống đối sự thật rằng “già”, người cao tuổi nên học cách yêu thương và chấp nhận bản thân. Giữa xã hội hiện đại, khi cái đẹp thường được định nghĩa qua sự trẻ trung, người già cần tự tạo ra tiêu chuẩn riêng cho mình. Vẻ đẹp của tuổi già không nằm ở sự hoàn hảo về thể xác, mà là ở sự phong phú của tâm hồn, ở những nét đẹp từ kinh nghiệm sống và ở khả năng đối mặt với thử thách một cách điềm tĩnh, tự tin. Như trái cây chín, dù không còn sắc màu xanh mướt của tuổi trẻ, nhưng lại mang một hương vị đậm đà, tự nhiên mà không nơi nào sánh được.

II. Ba “lăng nhăng” – Ba thử thách và giải pháp để sống sướng tuổi già

Tuổi già thường gặp phải ba “nỗi khổ” quen thuộc: thiếu bạn, thiếu ăn và thiếu vận động. Nếu biết cách đối phó và chuyển hóa những thử thách này thành nguồn động lực, cuộc sống sau này không chỉ được cải thiện về thể chất mà còn thăng hoa về tinh thần.

1. Thiếu bạn – Hòa quyện yêu thương trong cộng đồng

Cô đơn là một trong những nỗi lòng trĩu nặng của tuổi già. Khi bạn bè, người thân theo thời gian dần rời xa, tâm hồn người cao tuổi thường cảm thấy trống trải và lạc lõng. Tuy nhiên, sự cô đơn không chỉ đơn thuần là khoảng trống vật lý, mà còn là khoảng cách về cảm xúc khi người già cảm thấy không ai hiểu và chia sẻ những câu chuyện của họ.

Giải pháp:

Xây dựng cộng đồng kết nối: Các chương trình giao lưu, câu lạc bộ sở thích, lớp học vi tính hay các nhóm hoạt động nghệ thuật được tổ chức tại các trung tâm chăm sóc người già đang ngày càng được khuyến khích tại nhiều quốc gia tiên tiến. Đây là nơi để các cụ có thể trò chuyện, chia sẻ niềm vui buồn và tạo dựng những mối quan hệ bền chặt.

Giao lưu qua công nghệ: Học vi tính để sử dụng mạng xã hội, tham gia các diễn đàn trực tuyến hay ứng dụng chat không chỉ giúp người già giảm bớt cảm giác cô đơn mà còn mở ra những cơ hội giao lưu, học hỏi từ cộng đồng rộng lớn bên ngoài.

Hoạt động nhóm và sự kiện: Các buổi gặp mặt, hội thảo văn hóa, hay thậm chí là những buổi “cãi nhau vui vẻ” theo cách thân thiện cũng giúp kích thích não bộ, tạo ra những hormone hạnh phúc như cortisol và epinephrine, giúp tinh thần luôn tươi trẻ và năng động.

Những hoạt động như vậy không chỉ giúp người già cảm thấy mình không đơn độc, mà còn là liều thuốc tinh thần quý giá, kích thích hoạt động não bộ và tạo cảm giác tự hào khi được sống trọn vẹn mỗi ngày.

2. Thiếu ăn – Hòa nhịp cùng cảm nhận từ cơ thể

Ăn uống là một nghệ thuật, không chỉ đơn thuần là nuốt thực phẩm mà còn là quá trình kết nối với ký ức, văn hóa và cảm xúc. Người già thường bị ảnh hưởng bởi những nỗi lo âu, sợ hãi về sức khỏe, dẫn đến việc mất đi niềm vui trong từng bữa ăn.

Giải pháp:

Lắng nghe cơ thể: “Listen to your body” không chỉ là lời khuyên mà còn là phương pháp sống. Khi người già biết lắng nghe những dấu hiệu từ cơ thể, họ có thể tự chủ chọn lựa thực phẩm phù hợp, đảm bảo đủ chất dinh dưỡng nhưng vẫn giữ được hương vị truyền thống và kỷ niệm xưa cũ.

Chế độ dinh dưỡng cân bằng: Không cần phải ăn quá nhiều hay nhồi nhét, mà thay vào đó là một chế độ ăn đa dạng với đầy đủ các nhóm chất: bột, đạm, dầu và rau. Thực phẩm truyền thống như mắm nêm, tương chao hay các món ăn mang hương vị quê hương luôn mang lại niềm vui và sự an ủi cho tâm hồn người già.

Bữa ăn như một lễ hội: Thay vì chỉ coi bữa ăn là thời gian để nuốt thức ăn, người cao tuổi nên coi đó là dịp để giao lưu, chia sẻ và gợi nhớ về những kỷ niệm xưa. Con cháu, người thân nên cùng nhau tham gia, tạo nên không khí ấm áp, thân thuộc trong mỗi bữa ăn, từ đó giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt hơn nhờ vào tâm trạng vui vẻ.

Những bữa ăn không chỉ làm đầy dạ dày mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, giúp người già cảm thấy yêu đời và trân trọng những giá trị truyền thống của gia đình.

3. Thiếu vận động – Giữ mãi sức sống và sự linh hoạt

Với quá trình lão hóa, cơ thể người già dần mất đi sự linh hoạt, khớp xương cứng lại, và đôi chân trở nên nặng nề. Việc vận động đúng cách là yếu tố then chốt giúp người cao tuổi duy trì sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời làm chậm quá trình lão hóa.

Giải pháp:

Vận động nhẹ nhàng: Thay vì tham gia vào các hoạt động đòi hỏi sức mạnh hay tốc độ cao, người già nên tập luyện những bài tập đơn giản như đi bộ quanh nhà, leo cầu thang hoặc tập các động tác kết hợp giữa hơi thở và chuyển động nhẹ nhàng. Điều này không chỉ giúp cải thiện tuần hoàn máu mà còn kích thích cơ bắp hoạt động đều đặn.

Kết hợp với thiền và yoga: Các bài tập thiền, yoga hay dưỡng sinh không chỉ giúp cải thiện thể lực mà còn giúp người già duy trì sự cân bằng giữa tâm trí và cơ thể. Những bài tập này góp phần làm giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ và tăng cường sự linh hoạt cho các khớp xương.

Tập luyện theo nhóm: Tham gia vào các lớp học thể dục dành cho người cao tuổi không chỉ giúp người già duy trì được lối sống năng động mà còn tạo ra cơ hội giao lưu, học hỏi kinh nghiệm tập luyện an toàn, từ đó giảm thiểu nguy cơ chấn thương.

Việc vận động đều đặn, dù chỉ là những hoạt động nhẹ nhàng hàng ngày, không chỉ giúp người già duy trì sức khỏe mà còn tạo ra một cảm giác hạnh phúc, giúp tinh thần luôn phấn chấn và sẵn sàng đối mặt với mọi thử thách của tuổi tác.

III. Những lợi ích tinh thần của tuổi già

Bên cạnh các khía cạnh thể chất, tuổi già còn mang đến những lợi ích tinh thần vô giá mà tuổi trẻ không dễ có được. Qua quá trình sống phong phú và nhiều biến cố, người cao tuổi tích lũy được một kho tàng kinh nghiệm sống, những bài học quý báu và khả năng đối mặt với khó khăn một cách điềm tĩnh.

1. Sự thấu hiểu và trí tuệ

Người già có khả năng nhìn nhận cuộc sống với một góc nhìn rộng mở hơn, biết đánh giá và chấp nhận những thăng trầm của cuộc đời. Những trải nghiệm sống dày đặc giúp họ trở nên thông thái, biết trân trọng những giá trị tinh thần và luôn giữ cho tâm hồn luôn bình an. Sự hiểu biết ấy là nguồn động lực lớn lao, giúp họ vượt qua mọi khó khăn mà không bị lung lay bởi những biến cố nhỏ nhặt.

2. Khả năng yêu thương và sẻ chia

Tuổi già cũng là giai đoạn để chia sẻ những câu chuyện, những kỷ niệm với thế hệ trẻ. Sự giàu có về tinh thần, về kinh nghiệm giúp người cao tuổi trở thành người bạn, người thầy, người cố vấn quý báu. Qua đó, họ không chỉ tìm thấy niềm vui trong việc truyền đạt kinh nghiệm sống mà còn cảm nhận được sự gắn kết, tình cảm ấm áp từ những người xung quanh.

3. Sự tự do và chủ động

Khi bước qua những giai đoạn bận rộn của cuộc đời, người già có thể tận hưởng sự tự do trong việc lựa chọn lối sống, những sở thích cá nhân và cách thức sống mà không phải gò bó theo bất kỳ khuôn mẫu nào. Họ có thể dấn thân vào những hoạt động mới mẻ, học những điều chưa từng biết và mở rộng mối quan hệ xã hội, qua đó tìm lại niềm vui và sự hứng khởi mỗi ngày.

IV. Tầm quan trọng của môi trường và sự hỗ trợ từ gia đình

Không chỉ cá nhân người già cần nỗ lực, mà môi trường sống xung quanh và sự quan tâm của gia đình cũng đóng vai trò then chốt trong việc giúp người cao tuổi sống “sướng” hơn.

1. Môi trường sống thân thiện

Một môi trường sống trong lành, đầy đủ tiện nghi và có không khí ấm áp sẽ giúp người già cảm thấy an tâm, thoải mái. Các trung tâm chăm sóc người cao tuổi hiện đại không chỉ chú trọng đến khía cạnh vật chất mà còn quan tâm đến sức khỏe tinh thần của họ qua các chương trình giao lưu, văn nghệ và các hoạt động giải trí đa dạng.

2. Vai trò của gia đình và người thân

Gia đình, đặc biệt là con cháu, cần dành thời gian lắng nghe và chia sẻ với người cao tuổi. Việc tạo ra những bữa ăn ấm cúng, những buổi trò chuyện thân mật hay đơn giản là cùng nhau tham gia các hoạt động ngoại khóa sẽ tạo nên những kỷ niệm đáng nhớ. Sự quan tâm và yêu thương chân thành của gia đình chính là liều thuốc bổ giúp người già vượt qua cảm giác cô đơn, lo lắng và tìm lại niềm vui sống.

Tuổi già không phải là thời điểm của sự buồn bã, chán nản hay bất an. Đó là giai đoạn của sự chín muồi, của những giá trị sống sâu sắc mà chỉ có thời gian mới có thể ban tặng. Khi biết trân trọng những dấu vết của năm tháng, người già sẽ nhận ra rằng vẻ đẹp của tuổi tác không nằm ở sự trẻ trung bề ngoài, mà nằm ở sự phong phú của tâm hồn, trong những câu chuyện, những ký ức và những mối quan hệ gắn kết.

Nếu biết giải quyết hiệu quả ba “lăng nhăng” – thiếu bạn, thiếu ăn và thiếu vận động – thì mỗi ngày trôi qua sẽ trở thành một ngày tràn đầy niềm vui, năng lượng và hạnh phúc. Sự kết nối với cộng đồng, sự tự do trong cách chọn lựa lối sống, và tình yêu thương từ gia đình sẽ cùng nhau tạo nên một bức tranh sống động của tuổi già, nơi mà mỗi vết nhăn, mỗi sợi tóc bạc đều kể một câu chuyện ý nghĩa.

Hãy để tuổi già là thời gian để ta khám phá, để sống và cảm nhận sự trọn vẹn của cuộc đời – một cuộc sống “sướng” theo cách riêng, đậm đà hương vị của kinh nghiệm, của tâm hồn và của những kỷ niệm không thể thay thế. Qua đó, chúng ta không chỉ sống trọn vẹn mỗi ngày mà còn để lại cho đời một dấu ấn về sự kiên cường, yêu thương và hạnh phúc bền lâu.

 Anmai

MUỐN THÌ TÌM CỚ ! KHÔNG MUỐN THÌ TÌM CÁCH

Trong cuộc sống, có câu nói “muốn thì tìm cớ ! không muốn thì tìm cách” đã trở thành khẩu hiệu của nhiều người, thể hiện quan điểm rằng, khi ta thực sự quyết tâm theo đuổi mục tiêu, ta sẽ tìm ra con đường, dù cho hoàn cảnh có khó khăn đến đâu; còn nếu không có động lực thực sự, ta sẽ luôn bám víu vào những lý do, cái cớ để biện minh cho sự chần chừ hay từ chối hành động. Bài luận này sẽ cùng nhau đi sâu phân tích ý nghĩa của câu nói, xem xét tâm lý đằng sau hành động tìm cách hay tìm lí do, cũng như những tác động của nó đến quá trình phát triển bản thân và mối quan hệ xã hội.

Câu nói “muốn thì tìm cách” không chỉ đơn thuần là khuyến khích nỗ lực mà còn đề cao sức mạnh của ý chí. Khi một người có động lực mạnh mẽ, họ không để những rào cản, khó khăn hay trở ngại nào có thể ngăn cản. Họ chủ động tìm hiểu, khám phá và sáng tạo ra những giải pháp phù hợp để biến ý tưởng thành hiện thực. Đây là biểu hiện của sự chủ động, sáng tạo và quyết tâm vượt qua thử thách.

Trái lại, “không muốn thì tìm cớ” phản ánh tâm lý biện minh cho sự thiếu nỗ lực. Thay vì đối mặt với khó khăn, con người có xu hướng tìm kiếm những lý do, những cái cớ để giải thích cho sự chần chừ. Điều này không chỉ làm trì hoãn hành động mà còn làm mất đi cơ hội học hỏi và trưởng thành. Việc luôn bám víu vào lý do thay vì hành động sẽ khiến chúng ta sống trong vùng an toàn, không dám bước ra khỏi vùng quen thuộc, từ đó bỏ lỡ những cơ hội phát triển bản thân và cải thiện cuộc sống.

Những người “muốn” thật sự thường có một thái độ sống chủ động, biết rằng thành công không đến từ may mắn mà phải dựa trên nỗ lực không ngừng nghỉ. Họ thường có khả năng tự đặt ra mục tiêu rõ ràng, lên kế hoạch chi tiết và dám đối mặt với rủi ro. Trong quá trình tìm cách, họ biết rằng thất bại chỉ là một bài học, và mỗi sai lầm lại mở ra một hướng đi mới. Tinh thần này không chỉ giúp họ tiến gần hơn đến mục tiêu mà còn truyền cảm hứng cho những người xung quanh.

Ngược lại, việc “tìm cớ” thường là biểu hiện của sự sợ hãi, lo lắng hay thiếu tự tin. Những người dễ dàng biện minh cho việc không hành động thường đang lo sợ thất bại, sợ bị đánh giá hay thậm chí là sợ sự thay đổi. Họ cảm thấy an toàn hơn khi có những lý do để biện minh cho sự trì hoãn của mình. Tuy nhiên, chính sự biện minh đó lại trở thành rào cản ngăn cản họ khám phá và phát triển những khả năng tiềm ẩn.

Trong một số bối cảnh xã hội, việc đưa ra lý do có thể được xem như một cách bảo vệ bản thân khỏi sự chỉ trích hoặc đánh giá tiêu cực. Môi trường làm việc hay các mối quan hệ cá nhân đôi khi đòi hỏi phải có lý do hợp lý để giải thích cho những hành động hay quyết định của mình. Tuy nhiên, khi những lý do này được sử dụng quá mức để tránh né trách nhiệm hay nỗ lực thực sự, chúng có thể trở thành những rào cản ngầm, cản trở sự tiến bộ và sáng tạo.

Khi ta cứ mãi bám víu vào lý do, ta sẽ chẳng bao giờ có cơ hội khám phá giới hạn của bản thân. Những người luôn tìm lí do để từ chối hành động thường bỏ lỡ nhiều cơ hội học hỏi, trải nghiệm và phát triển. Thành công chỉ đến với những ai dám thử, dám mạo hiểm và không ngại đối mặt với thất bại. Do đó, nếu không dám hành động, chúng ta cũng không thể cảm nhận được sự thăng hoa khi vượt qua thử thách.

Trong các mối quan hệ, khi một người liên tục đưa ra lý do để biện minh cho việc không tham gia hay không cố gắng, họ có thể mất đi sự tin tưởng của người khác. Bạn bè, đồng nghiệp hay người thân có thể cảm thấy thất vọng khi nhận ra rằng, thay vì cùng nhau vượt qua khó khăn, đối phương luôn tìm cách tránh né trách nhiệm. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến mối quan hệ cá nhân mà còn có thể lan tỏa ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần làm việc và hợp tác trong nhóm.

Khi một người đã quyết định không muốn hành động theo một mục tiêu nào đó, việc cố gắng tìm hiểu lý do đằng sau quyết định của họ có thể không mang lại kết quả tích cực. Đôi khi, người ta chọn “không muốn” vì lý do cá nhân sâu xa mà có thể không dễ dàng chia sẻ, hoặc đơn giản là họ không cảm thấy cần phải biện minh. Trong trường hợp đó, thay vì hỏi lý do, chúng ta nên tôn trọng quyết định và không cố gắng thay đổi ý chí của họ.

Việc liên tục hỏi lý do trong khi người đó đã rõ ràng không muốn tham gia hay thay đổi sẽ chỉ làm lãng phí năng lực, thời gian và thậm chí là gây thêm mâu thuẫn. Mỗi người có quyền lựa chọn con đường của mình và nếu họ không muốn, chúng ta không nên ép buộc hay làm khó họ bằng những câu hỏi không cần thiết. Thay vào đó, hãy tập trung vào việc tìm kiếm và phát triển những con người, những dự án hay cơ hội nơi mà tinh thần “muốn thì tìm cách” được đề cao và khuyến khích.

Ở nơi làm việc, khi đối mặt với những thách thức hay dự án mới, tinh thần “muốn thì tìm cách” là yếu tố then chốt dẫn đến thành công. Những nhân viên, nhà lãnh đạo hay các đội nhóm mà luôn đặt mục tiêu và chủ động tìm giải pháp thường được đánh giá cao và tạo nên môi trường làm việc năng động, sáng tạo. Ngược lại, những người hay đưa ra lý do để không tham gia hay trì hoãn công việc có thể ảnh hưởng xấu đến hiệu suất chung của cả nhóm.

Trong mối quan hệ cá nhân, mỗi cá nhân cần nhận ra rằng, sự phát triển bản thân không chỉ đến từ việc học hỏi kiến thức mà còn đến từ việc đối mặt và vượt qua thử thách. Khi bạn quyết tâm thay đổi một thói quen xấu hay theo đuổi một đam mê, đừng để những lí do cản trở bạn. Hãy tự hỏi bản thân: “Tôi có thật sự muốn thay đổi không? Nếu có, tôi sẽ tìm cách vượt qua mọi trở ngại như thế nào?” Việc này không chỉ giúp bạn trưởng thành mà còn tạo động lực để đạt được những mục tiêu lớn lao trong cuộc sống.

 Anmai

Lăng Gia Long Huế

 Lăng Gia Long thuộc xã Hương Thọ, huyện Hương Trà, nơi xa nhất so với các lăng tẩm khác ở Huế, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 20 km nếu đi đường bộ hoặc 18 km nếu đi đường sông.

Khu vực lăng Gia Long (hình sưu tầm)

Trước kia, muốn đến lăng Gia Long phải đi thuyền hay đò dọc theo sông Hương qua chùa Thiên Mụ, điện Hòn Chén… nên nhiều người đến Huế thường bỏ qua điểm đến khá đặc biệt này.

Hiện nay, đến Lăng Gia Long theo đường bộ rất thuận tiện. Có hai cách, một là đi qua cầu phao nhỏ trên sông Tả Trạch, xe máy đi một mạch đến nơi. Hai là đi  đường lớn qua cầu Tuần, theo hướng Lăng Minh Mạng, qua cầu Hữu Trạch và đi thêm 10km nữa (theo bản đồ Google, rất dễ đi).

Khu vực tẩm điện Lăng Gia Long (hình sưu tầm)

Con đường dẫn vào lăng khá nên thơ, bình yên, rừng thông trùng điệp, đồi nối tiếp đồi và hai trụ biểu thật cao nổi lên trên nền trời cho biết vào khu vực lăng. Theo các tài liệu, Lăng Gia Long còn gọi là Thiên Thọ Lăng là một quần thể nhiều lăng tẩm trong hoàng quyến. Toàn bộ khu lăng là một quần sơn với 42 ngọn đồi, núi lớn nhỏ trong đó trung tâm là khu lăng mộ vua Gia Long và bà Thừa Thiên Cao Hoàng hậu (Hoàng hậu thứ nhất). Đích thân vua Gia Long đã thám sát, duyệt định vị trí, chỉ đạo từ thiết kế đến giám sát tiến độ thi công. Cũng theo Sử sách, thầy địa lý Lê Duy Thanh (con trai nhà bác học Lê Quý Đôn) là người tìm được thế đất này, nơi mà theo ông “đã tập trung được mọi ảnh hưởng tốt lành tỏa ra từ nhiều núi đồi bao quanh”, nơi mà “ảnh hưởng tốt lành sẽ còn mãi mãi trong suốt 10 ngàn năm”.

Cầu phao trên sông Tả Trạch

Vua Gia Long (1762-1820), tên húy là Nguyễn Phúc Ánh, thường được gọi là Nguyễn Ánh, là vị vua đầu tiên của nhà Nguyễn, triều đại quân chủ cuối cùng trong lịch sử Việt Nam, ông trị vì 18 năm (1802-1820).

Ông là cháu nội của chúa Nguyễn Phúc Khoát, vị chúa Nguyễn áp chót ở Đàng Trong. Sau khi gia tộc chúa Nguyễn bị quân Tây Sơn lật đổ vào năm 1777, ông bắt đầu hành trình trốn chạy và cuộc chiến với nhà Tây Sơn trong 25 năm để khôi phục ngôi vị. Ông có 18 lần thoát chết. Về lịch sử, vua Gia Long hiện nay vẫn còn là đề tài tranh cãi khi mà ông có thời gian “chạy sang Xiêm La sống lưu vong trong 3 năm, ông nhiều lần cầu viện nước ngoài như việc mời quân Xiêm đánh vào Nam bộ, hứa cắt đất và cống nạp để mời quân Pháp, và chở 50 vạn cân gạo để giúp quân Thanh đang chiếm đóng Bắc Bộ.

Lối lên Điện Minh Thành

Năm 1787, ông đã trở lại và giữ vững được Nam bộ. Về sau, lúc Tây Sơn suy yếu sau cái chết đột ngột của vua Quang Trung vào năm 1792, Nguyễn Ánh bắt đầu tiến đánh nhà Tây Sơn và đến năm 1802 thì đánh bại Tây Sơn, lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Nguyễn, thống nhất đất nước và kết thúc nhiều thế kỷ nội chiến ở Việt Nam. Triều đại của Gia Long đã chính thức sử dụng quốc hiệu Việt Nam”. (Theo Wikipedia)

Lăng được xây dựng trong 6 năm (1814 – 1820) khi bà Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu qua đời. Vua Gia Long có chỉ dụ sau này ông băng hà sẽ chôn bên cạnh bà. Nên đây là một lăng đặc biệt có hai mộ song táng, khác với toàn bộ lăng các vị vua khác của triều Nguyễn.

Điện Minh Thành

Tổng thể lăng chia làm 3 khu vực:

Phần chính giữa là khu lăng mộ của vua và bà Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu. Bên phải khu lăng là khu vực tẩm điện với điện Minh Thành là trung tâm. Bên trái khu lăng là Bi Đình.

Bên trong Điện Minh Thành

Chúng tôi bắt đầu từ điện Minh Thành là nơi thờ Hoàng đế và Hoàng hậu thứ nhất.

Qua cổng Tam quan, ngày xưa cửa chính dành cho nhà vua đi, hai cổng hai bên dành cho các quan văn võ. Có một quy ước xác định từ bên trong ra ngoài là cổng bên trái dành cho quan văn, bên phải dành cho quan võ.

Bửu Thành – Khu mộ vua và hoàng hậu

Hai gian nhà Tả vu và Hữu vu lợp ngói xanh gọi là thanh lưu ly. Điện chính là điện Minh Thành dành cho vua lợp ngói vàng (hoàng lưu ly). Trên mái ngói điện chính trang trí những con rồng đắp nổi. Điện Minh Thành đã nhiều lần trùng tu qua các thời kỳ. Bên ngoài trông thấy nhỏ nhưng bước vào bên trong là một không gian rộng lớn. Được xây theo lối nhà kép trùng lương trùng thiềm điệp ốc ở giữa nối bởi một trần thừa lưu hay còn gọi là trần vỏ cua, cong cong như vỏ cua; trên có 1 hệ thống máng xối bằng đồng hứng nước mưa từ mái sau của nhà trước, mái trước của nhà sau đổ ra hai đầu rồng đắp nổi ở hai bên.

 Bên trong tẩm điện trong có án thờ, bàn thờ, sập thờ (nghe bảo rằng, ngày trước nơi đây có nhiều kỷ vật gắn bó với cuộc đời chinh chiến của vua Gia Long như cân đai, mũ, yên ngựa…), sau cùng là khảm thờ đặt bài vị của nhà vua và Hoàng Hậu Thừa Thiên.

Cổng Tam Quan

Tiếp tục qua bên khu lăng mộ của vua và bà Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu. Từ trên nhìn xuống, phía trước mặt có hai trụ biểu rất cao mang ý nghĩa sự trường tồn, bền vững của triều đại, hay cũng là dấu mốc để nhận định công trình trang nghiêm cấm xâm phạm. Trên trụ biểu có hai búp sen nhỏ ví như hai ngọn đuốc soi sáng linh hồn nhà vua về cõi vĩnh hằng.

Một hồ dài chảy từ trái sang phải làm yếu tố minh đường, có ý nghĩa thủy tụ phúc cho con cháu mai sau.

Hai trụ biểu

Qua khỏi khu vực sân chầu với các hàng tượng đá tượng trưng cho quan văn võ và voi ngựa đến 7 cấp sân tế là Bửu Thành. Bên trong Bửu Thành có hai ngôi mộ đá, dạng thạch thất, được song táng theo quan niệm “Càn Khôn hiệp đức” – một hình ảnh đẹp của hạnh phúc và thể hiện tình cảm thủy chung của vua và hoàng hậu đã theo vua suốt 25 năm chinh chiến. Người giữ lăng cho biết, cổng chính ra vào Bửu Thành ngày xưa bằng gỗ và được thay bằng đồng vào năm 1945.

Tuy nhiên, người đời còn hoang mang bên dưới hai ngôi mộ có thi hài của vua và hoàng hậu hay không. Những oán cừu từ đời Tây Sơn đã từng đào mộ cha của vua Gia Long và khi Nguyễn Ánh lên ngôi có sự trả thù tương tự. Vì sợ lịch sử lặp lại việc trả thù của đời sau nên không ai chắc thi hài thật của vua và hoàng hậu ở đâu. Có người cho là chôn trong rừng thông

Mộ Vua Gia Long và Hoàng Hậu

Bên trái lăng là Bi Đình, có một tấm bia lớn ghi bài văn bia “Thánh đức thần công” của vua Minh Mạng ca ngợi vua cha, được chạm khắc tinh tế và sắc sảo hoàn tất vào năm 1820.

Ngoài ra còn có một phần mộ thứ hai là lăng Thiên Thọ Hữu, nơi chôn cất và thờ bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu, mẹ vua Minh Mạng. Khi bà hoàng hậu đầu tiên qua đời năm 1814 thì bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu mới được phong, bà tên Trần Thị Đang, bà sống thọ 70 tuổi đến đời cháu là vua Thiệu trị. Phần tẩm điện đã được trùng tu lại. Một điều đặc biệt là trong khám thờ điện Gia Thành không có bài vị thờ vua Gia Long mà có hai bài vị thờ bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu và công chúa Long Thành là chị gái của vua Gia Long.

Tác giả trước Điện Minh Thành – Lăng Gia Long

Lăng Gia Long đơn giản, không cầu kỳ, hay quy mô như các lăng Minh Mạng, Khải Định, Tự Đức… nhưng cái đẹp ở đây là cảnh quan thiên nhiên, màu sắc, thơ mộng với rừng thông xanh dày bao bọc chung quanh, hồ nước vòng quanh  

trông lãng mạn, bãi cỏ chạy dài xanh mướt, những con bò thong thả gặm cỏ tạo nên một bức tranh thật bình yên.

Đến lăng Gia Long vào buổi chiều ngắm cảnh hoàng hôn bên kia hồ nước mới thấy hết vẻ đẹp thiên nhiên của lăng này. Trong không gian tĩnh lặng nghĩ về cuộc đời bôn ba của vị vua đầu tiên của triều Nguyễn, thành cũng nhiều mà bại cũng không ít và để lại cho đời sau khá nhiều tranh cãi.

Sân chầu và Bửu Thành

Bài và hình ĐTTT

Một chất gây ung thư từng bị cấm ở Nhật Bản và Hoa Kỳ, nhiều người không biết vẫn vô tư tiếp xúc hàng ngày

    Ít ai biết rằng, chất độc này cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi chẳng kém gì thuốc lá.

Ung thư thời nay đã không còn là vấn đề sức khỏe quá hiếm gặp. Bất kỳ ai cũng có nguy cơ mắc phải căn bệnh này và xung quanh nơi chúng ta sống có thể tiềm ẩn nhiều chất độc hại gây ung thư. Trong số đó, amiăng là một chất từng được khuyến cáo nên tránh xa vì nguy cơ độc hại của nó rất cao. Tại Hoa Kỳ, Nhật Bản và nhiều quốc gia khác đã cấm sử dụng chất amiăng trong đời sống hàng ngày. Nhưng đáng tiếc nhiều người vẫn cố sử dụng mà không biết mức độ nguy hiểm của nó lớn thế nào.

Tìm hiểu về Amiăng

 Theo Bộ Y tế, amiăng là silicát kép của Can xi (Ca) và Magie (Mg), chứa SiO2 có trong tự nhiên.

 Amiăng gồm 02 nhóm:

    (a) Nhóm Serpentine: Chrysotile (Amiăng trắng) có dạng xoắn và cũng là loại sợi amiăng duy nhất còn tiêu thụ thương mại trên thị trường hiện nay. Trong khi nhiều quốc gia phát triển đã cấm sử dụng và tiêu thụ mọi hình thức amiăng thì một số quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển và ở Việt Nam thì amiăng trắng vẫn tiếp tục được sử dụng;

    (b) Nhóm Amphibole gồm: Actinolite, Amosite (Amiăng nâu), Crocidolite (Amiăng xanh), Tremolite, Anthophylite. Nhóm sợi Amphibole có cấu tạo dạng thẳng, hình kim, gọi chung là amiăng màu đã bị cấm sử dụng ở nhiều nước trên thế giới và không còn lưu thông từ cách đây 20 năm.

Amiăng có các sợi mảnh, dài, có thể tách rời nhau và rất mềm.

Các sản phẩm có sử dụng amiăng: công nghiệp xây dựng, cách nhiệt, cách điện, cách âm, má phanh, đóng tàu thủy… Amiăng còn được sử dụng trong công nghệ quốc phòng, du hành vũ trụ, nhà máy điện hạt nhân.

Những tác động tiêu cực của amiăng đối với sức khỏe con người là gì?

Amiăng có các sợi mảnh, dài, có thể tách rời nhau và rất mềm. Những sợi mịn này có thể lơ lửng trong khí quyển và nước suốt nhiều tuần hoặc thậm chí nhiều tháng. Nếu amiăng đi vào cơ thể con người, nó có thể gây ra tác hại lớn cho phổi. Ngoài ra, thời gian ủ bệnh của amiăng rất dài, có thể lên tới 20 - 50 năm. Từ đây bạn có thể hình dung được mức độ ảnh hưởng của phổi nếu không được phát hiện kịp thời.

Amiăng có khả năng chống cháy tốt nên chất này nghiễm nhiên trở thành vật liệu chống cháy. (Ảnh minh họa).

Bên cạnh đó, amiăng có khả năng chống cháy, cách nhiệt rất tốt nên trong cuộc sống hàng ngày, chất này nghiễm nhiên trở thành vật liệu chống cháy. Chính vì lẽ đó, nó cũng được sử dụng rộng rãi ở nhiều nơi và có ảnh hưởng thầm lặng đến sức khỏe con người.

Vậy amiăng thường trú ẩn ở đâu? Làm thế nào để ngăn chặn nó?

Amiăng được sử dụng ở nhiều môi trường khác nhau như gia đình, trường học hoặc một số tòa nhà văn phòng, đồ điện tử trong nhà, thiết bị gia dụng, gạch men và nhiều chất được sử dụng trong ô tô như đệm ngồi và má phanh. Có thể thấy, amiăng xuất hiện ở rất nhiều nơi nên mọi người cần chú ý đề phòng trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt là ở một số khu vực công nghiệp. Trong quá trình loại bỏ amiăng thì bạn cũng nên đeo các thiết bị bảo hộ để ngăn chặn sự lây lan của chất này.

Những tấm xi măng sợi để lợp mái này đều có chứa chất amiăng độc hại.

Canada từng là quốc gia sản xuất amiăng lớn nhất nhưng sức khỏe của người dân đã bị ảnh hưởng rất nhiều bởi amiăng Sau đó, nhiều nước Châu Âu và Châu Mỹ cũng bắt đầu hạn chế sử dụng chất này. Hoa Kỳ, Nhật Bản và các quốc gia khác đã cấm sử dụng amiăng.

Cũng theo thông tin từ Bộ Y tế, tất cả các loại amiăng, kể cả amiăng trắng (Chrysotile) được khẳng định là có hại cho sức khỏe. Sau 40 năm nghiên cứu, từ năm 1973 thì Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) thuộc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã có đủ bằng chứng trên người và thực nghiệm để xếp tất cả các loại amiăng vào nhóm 1 là các chất gây ung thư ở người.

Tạp chí chuyên đề số 100C của IARC năm 2012 đã kết luận sau khi rà soát hàng trăm nghiên cứu đã được đăng trên các tạp chí quốc tế như sau: “Mặc dù có sự khác biệt về mức độ độc hại trong các nghiên cứu của nhiều tác giả được công bố, nhưng kết luận chung là tất cả các loại amiăng, bao gồm cả amiăng trắng, đều gây ung thư” và không có ngưỡng an toàn cho các chất gây ung thư. Các nước Mỹ, Đức, Úc, Liên minh Châu Âu đều khẳng định tất cả các loại amiăng bao gồm cả amiăng trắng là chất gây ung thư ở người.

Sưu tầm 

Phi cơ & chim

 Vụ phi cơ của hãng hàng không Jeju Air rơi vào ngày 29 tháng 12 năm 2024 tại Hàn Quốc có thể do va chạm với chim trời, khiến tất cả hành khách và phi hành đoàn tử vong, ngoại trừ 2 tiếp viên may mắn. Vậy điều gì sẽ xảy ra khi phi cơ va chạm với loài chim?

Phi cơ đối mặt với chim trời!

Ngày 29 tháng 12 năm 2024, một phi cơ của hãng hàng không Hàn Quốc Jeju Air bị rơi khi hạ cánh trên đường băng của phi trường quốc tế Muan, phía Tây Nam Hàn Quốc. Trong số 181 người hiện diện trên phi cơ, có 179 người tử vong, theo nguồn tin của hãng thông tấn AFP. Một video phát trên kênh truyền hình địa phương MBC, đưa tin khói đã bốc ra từ các động cơ của chiếc Boeing 737-800 khi hạ cánh. “Nguyên nhân dẫn đến tai nạn dự đoán là do va chạm với loài chim và điều kiện thời tiết không thuận lợi”, Lee Jeong-Hyun, đội trưởng đội phòng cháy chữa cháy ở phi trường Muan cho biết trong một cuộc họp báo.

Cho dù giả thuyết trên còn phải chờ điều tra xác nhận, loại hình va chạm này diễn ra khá thường xuyên trong lãnh vực hàng không. Ngày 12 tháng 12, hành khách trên chiếc Airbus A321 gặp một phen hú vía. Khi phi cơ cất cánh ở New York để đi Bắc Carolina thì phi cơ va phải một con chim trời. Con chim bị hút vào một trong các động cơ và tất nhiên là tan xác. Phi công trưởng buộc phải đáp xuống phi trường gần nhất.

Một chiếc phi cơ bị thủng đầu do va chạm chim trời.

Hai loại phi cơ thông dụng nhất, Boeing và Airbus, sử dụng động cơ phản lực có cánh. Khi cánh bị trở ngại, có thể dẫn đến động cơ bị hư hại. Dựa vào số lượng phi cơ lưu hành hàng ngày, trường hợp này làm hỏng một động cơ khá là hiếm. Tuy nhiên, những va chạm với chim trời thì khá thường xuyên. Theo một bản tin trên tờ The Conversation, Giáo sư người Mỹ, Doug Drury, đã tiết lộ vài con số: trên 16,000 vụ va chạm với chim trời được ngành hàng không Úc ghi nhận từ năm 2008 đến năm 2017. Và chỉ riêng ở Hoa Kỳ, trên 17,000 trường hợp tương tự được ghi nhận chỉ trong năm 2022!

Hỏng cả hai động cơ!

Từ năm 1988, các vụ tai nạn hàng không đã làm 260 người thiệt mạng, nhưng hầu hết là các phi cơ nhỏ dễ bị hư hại. Vụ va chạm chim trời đầu tiên được ghi nhận là vào năm 1905 diễn ra trên một cánh đồng trồng bắp ở tiểu bang Ohio. Nhưng vụ va chạm được báo chí đưa tin rầm rộ nhất là vụ tai nạn diễn ra vào năm 2009, khi chuyến bay của hãng hàng không US Airway gặp phải một đàn ngỗng trời di trú từ Canada bay xuống, chỉ ít lâu sau khi cất cánh từ New York. Cả hai động cơ đều bị hư hỏng, không thể hoạt động. Phi công trưởng buộc phải cho phi cơ lượn theo gió và đáp xuống giòng sông Hudson. Một câu chuyện đã được đạo diễn Clint Eastwood chuyển thành phim tựa đề Sully với sự tham gia của tài tử Tom Hanks !

 

Vụ phi cơ va chạm chim trời phải đáp xuống sông Hudson, Mỹ, năm 2009.

Hầu hết các trường hợp va chạm chim trời đều diễn ra khi phi cơ cất cánh hay hạ cánh và đặc biệt thường xuyên hơn nữa là vào thời điểm bình minh hay hoàng hôn. Các phi công được huấn luyện phải theo dõi, cảnh giác vào thời điểm này.

Hiện nay, nhiều phi trường được trang bị máy dò tìm chim trời bay trên bầu trời phi trường. Tại những khu vực thu hút nhiều chim trời bay vào, phi trường còn được trang bị máy làm chim trời hoảng sợ mà bay đi nơi khác.

Về phía ngành hàng không, nhà sản xuất, phi cơ được thiết kế để có thể chịu đựng tốt nhất các trường hợp “đụng độ” ngẫu nhiên này. Doug Drury còn cho biết nhiều cuộc thử nghiệm được thực hiện với gà đông lạnh cho hút vào động cơ đang hoạt động hết công suất.

Chim di trú, một trong các nguyên nhân dẫn đến các vụ va chạm với phi cơ.

Bài và hình Đào Duy Hòa

“Rừng ma” Quảng Trị

Với người Vân Kiều miền Tây Quảng Trị, “rừng ma” là lãnh địa của thế giới thần linh và người chết. Theo họ, “rừng ma” sẽ bảo vệ cuộc sống bình yên của dân làng khi nó không bị những người sống vào quấy phá như đào bới, chặt cây hay bẫy thú. Bởi theo quan niệm của người Vân Kiều, chết không phải hết mà là quy luật của tự nhiên. Con người cũng như cái cây, con thú trong rừng, có sinh ra rồi sẽ chết đi. Khi sống được rừng che chở, được rừng cho cái ăn, cái mặc, ngôi nhà để ở, con nước để uống nên khi chết phải tiếp tục sống gắn bó với rừng ở một thế giới khác.

Rừng ma Quảng Trị

Những câu chuyện huyền bí

 Người Vân Kiều luôn cho rằng “rừng ma” với người chết cũng như ngôi nhà sàn của người sống. Họ luôn mong được bình an trong ngôi nhà của mình. Vì vậy theo tục truyền, không người nào được khuấy động, phá rối cõi thiêng mà phải luôn trân trọng, gìn giữ. Nếu ai vi phạm, nặng sẽ bị ma bắt tội chết và nhẹ thì đau bệnh, què quặt tay chân hoặc trở nên điên khùng.

Tập tục chôn cất người chết của người Vân Kiều khá đơn giản. Khi có người thân qua đời, họ sẽ lên rừng tìm chặt một thân cây to rồi khoét lỗ ở giữa bỏ xác người chết vào, tiếp đó đưa ra “rừng ma” đào một huyệt mộ cạn, cho xác người xuống, san lấp lại và không quay lại nơi này nữa. Trường hợp bất đắc dĩ, muốn vào “rừng ma” phải sắm lễ cho già làng cúng tế, xin phép ma rừng trước. Những nhà giàu lễ thường là con trâu, con bò còn nhà nghèo hơn cũng phải có con heo hay con gà trống mang đến cúng tế. Ai tự ý vào “rừng ma” không xin phép trước sẽ bị ma theo về gây họa cho mọi người trong gia đình và dân bản.

Nấm mộ chôn sơ sài của người Vân Kiều trong rừng ma

Do không được xây đắp kỹ càng nên theo thời gian, nhiều ngôi mộ trong “rừng ma” bị những trận mưa rừng làm xói lở hoặc thú rừng đào bới. Khi hỏi về điều này một người dân giải thích: “Biết rằng mộ của người thân bị hỏng có khi trồi cả hài cốt lên trên mặt đất nhưng chúng tôi không ai dám vào đắp lại. Luật tục ở đây từ ngàn xưa đã quy định vậy, cứ để người chết yên tĩnh, không nên vào đó dọn dẹp hay xây đắp gì thêm ở các phần mộ đã chôn!”.

…Nhóm chúng tôi đã tìm gặp ông Pả Liêng (79 tuổi), được ông kể cho nghe những câu chuyện kỳ bí về “rừng ma”: “Thuở xưa, thôn bản này chỉ chừng chục nóc nhà nằm bên dòng sông Sê Pôn. Nếu đi bộ khoảng 2 giờ đồng hồ, vượt qua 3 ngọn đồi là đến “rừng ma”, nơi chôn cất người chết của dân bản. “Rừng ma” ngày ấy mới lác đác vài ngôi mộ. Về sau này người từ các nơi khác đổ về sinh sống ngày càng đông…”. Vẫn theo lời ông Pả Liêng, khoảng 3 năm trước có một thanh niên ở ngôi làng dưới chân núi Trường Sơn vì không tin thần thiêng nên buổi trưa nọ, anh ta tìm vào “rừng ma” chặt đót mà không xin phép trước. Khi gùi bó đót vừa về đến nhà đột nhiên bị hộc máu miệng và 2 ngày sau lăn ra chết là do bị ma rừng ám (?).

Nhiều loại gỗ quý hiếm vẫn tồn tại trong rừng ma

Ông Pả Liêng cho biết trong khu rừng ma có rất nhiều loại gỗ quý hiếm như trắc, dổi xanh, lát, sến, táu, mật … vẫn còn nguyên sinh. Có được điều này là nhờ các luật lệ bảo vệ “rừng ma” nghiêm ngặt của người địa phương. Riêng “rừng ma” của xã Linh Trường (huyện Gio Linh, Quảng Trị) có diện tích hơn 15 héc-ta. Ông Pả Liêng tâm sự: “Khu “rừng ma” của làng này đã có từ hàng trăm năm. Khi còn nhỏ tôi đã nghe kể nhiều câu chuyện huyền bí về nó từ các thế hệ trước. Và hàng năm, cứ sau Tết Nguyên Đán, dân làng bản sẽ cùng góp tiền, sắm lễ cúng ma trong rừng. Lễ vật thường là con heo, con gà trống, xôi nếp, vài sản vật địa phương. Già làng làm chủ lễ. Cúng xong, lễ vật được chia đều cho các gia đình, tượng trưng cho lộc may mà ma rừng ban cho…”.

Rừng ma sẽ không còn?

Người Vân Kiều sùng bái rừng ma như vậy nên sự việc vào năm 2022 nhà nước cho biết sẽ giải tỏa nó là một thông tin hết sức chấn động trong suy nghĩ của họ. Theo đó, nhà nước sẽ tiến hành xây dựng cao tốc Vạn Ninh – Cam Lộ (dự kiến khởi công vào tháng 1/2023, hoàn thành cuối năm 2025 và đưa vào hoạt động

trong năm 2026). Cao tốc sẽ đi ngang xã Linh Trường trong đó có đoạn xuyên qua khu vực chôn cất người chết với hơn 50 ngôi mộ thuộc ít nhất 10 dòng họ của người Vân Kiều trải qua nhiều thế hệ. Nhà nước nhiều lần cử các “cán bộ” xuống tận nơi tổ chức họp bàn với già làng và dân bản nhằm “đả thông tư tưởng” rồi hứa hẹn đủ điều để được phần lớn người dân “dù không muốn cũng phải nhất trí”.

Một khu vực rừng ma bị giải tỏa làm đường cao tốc

Trước khi đi đến quyết định “bàn giao” khu “rừng ma” cho nhà nước, bà con thôn bản Linh Trường chuẩn bị bàn lễ rất trang trọng theo đúng phong tục người Vân Kiều. Trước sự chứng kiến của nhiều người, già làng vừa tung đồng xu “xin đài âm dương” vừa khấn nguyện: “Ơi Giàng, các vị thần linh và các hồn ma. Hãy cho dân bản chúng tôi cúi xin được di dời mồ mả để người nhà nước làm đường cao tốc. Dân làng chúng tôi có phải nghe và làm theo lời họ hay không? Giàng có cho phép chúng tôi làm điều này hay không?”.

Dù cuộc lễ lần ấy theo lời già làng đã được Giàng “cho phép” nhưng sau đó vẫn còn không ít lời ra tiếng vào và mãi tới tháng 6/2024, số ngôi mộ của người Vân Kiều ở đây mới được cất bốc xong, trao trả lại cho từng gia đình, dòng họ để tìm kiếm nơi chôn cất mới…

Bài và hình Nguyễn Sinh