Quan
hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc đã trở nên căng thẳng sau khi Trung Quốc
đưa giàn khoan Hải Dương 981 (HD 981) vào trong vùng biển thuộc chủ
quyền Việt Nam.
Dàn khoan HD 981 là thuộc Tổng Công ty Dầu khí Hải Dương Trung Quốc (CNOOC).
Nhưng cụ thể CNOOC là công ty gì? Tại sao họ lại tiến hành một vụ việc như thế lúc này?
Kiếm dầu
Được
thành lập năm 1982, CNOOC là một trong 116 doanh nghiệp nhà nước (SOEs)
thuộc quyền quản lý của Ủy ban Giám sát và Quản trị Tài sản nhà nước
của Quốc vụ viện tức Chính phủ Trung Quốc (SASAC).
Theo
Tạp chí Fortune, năm 2013, CNOOC có đến 102,562 nhân viên và có doanh
thu lên tới 83.5 tỷ USD. Và với mức doanh thu cao như vậy, CNOOC được
tạp chí này xếp thứ 93 trong số 500 tập đoàn, công ty có doanh thu lớn
nhất trên thế giới.
CNOOC thậm chí được xếp trên hai hãng nổi tiếng là Sony (thứ 94, doanh thu 81.9 tỷ) và Boeing (thứ 95, doanh thu 81.7 tỷ).
Hơn
nữa, xét về mặt lợi nhuận, CNOOC cũng không thua bao nhiêu so với Tập
đoàn Hóa chất và Dầu khí Trung Quốc (Sinopec). Năm 2013 lợi nhuận của
CNOOC là 7,7 tỷ, trong khi đó Sinopec chỉ có 8.2 tỷ dù doanh thu của tập
đoàn này lên tới 428.2 tỷ và được Fortune Global 500 xếp ở vị trí thứ
tư.
Dù
bị xếp sau Tập đoàn Dầu khí Quốc gia (CNPC) và Sinopec trong lĩnh vực
dầu khí, CNOOC là công ty lớn nhất ở Trung Quốc trong lĩnh vực tìm kiếm,
khai thác dầu khí ở ngoài khơi.
Đây cũng là nhiệm vụ chính của công ty này.
Theo
một bài nghiên cứu có tựa đề ‘China's State-Owned Enterprises: How Much
Do We Know? From CNOOC to Its Siblings’, được phổ biến vào tháng 6 năm
2013, của Duanjie Chen thuộc Đại học Calgary, Canada, trong thời gian
đầu CNOOC chủ trương hợp tác với các công ty nước ngoài để thăm dò, khai
thác dầu ở ngoài khơi Trung Quốc.
Một
sự hợp tác như vậy không chỉ giúp CNOOC tìm nguồn vốn mà còn có thể
tiếp cận, sử dụng các công nghệ tiên tiến của những công ty ấy.
Hơn
nữa, khi tiếp xúc và quan sát cung cách kinh doanh của các tập đoàn lớn
trên thế giới, CNOOC cũng đã học được cách làm ăn và cạnh tranh.
Nhờ vậy, CNOOC đã lớn mạnh rất nhanh về nhiều mặt.
Trái
hẳn với thời gian đầu, giờ CNOOC được trang bị các phương tiện, kỷ
thuật hiện đại có thể tiến hành thăm dò, khoan dầu ở những vị trí rất
sâu ngoài khơi.
Giàn khoan HD 981 là một ví dụ.
Được
biết, CNOOC đã đầu tư đến 923 triệu USD và mất ba năm để xây dựng giàn
khoan này. HD 981 là một giàn khoan nước sâu khổng lồ – nặng đến 31,000
tấn, dài 114 m, rộng 90 m, cao 137.8 m – và có thể hoạt động ở độ sâu
tối đa 3.000 m.
HD
981 đã được chính thức đưa vào hoạt động vào ngày 09/05/2012 khi tiến
hành khoan trên biển lần đầu tiên tại một vị trí trên Biển Đông, cách
Hong Kong 320 km.
Ngoài
việc phát triển, trang bị kỷ thuật hiện đại, CNOOC còn tìm cách ký kết
các hợp đồng (mua bán, hợp tác) với nhiều công ty khác trên thế giới để
thăm dò, khai thác dầu khí.
Tiêu
biểu cho các hoạt động ấy là việc CNOOC mua Nexen – một tập đoàn năng
lượng của Canada – với giá 15,1 tỉ USD vào đầu năm 2013. Đây là thương
vụ mua lại công ty nước ngoài lớn nhất từ trước tới nay của Trung Quốc
và cũng là một vụ mua bán gây nhiều tranh cãi ở Canada.
‘Cơn khát dầu'
"CNOOC
là nhà sản xuất dầu lớn thứ ba của Trung Quốc, sau CNPC và
công ty mẹ của Sinopec. Khai thác dầu ngoài khơi TQ và cả ở
Indonesia, Úc, Nigeria, Uganda, Argentina, Hoa Kỳ, Canada, Anh và
Brazil. Tháng 2/2013, CNOOC đã thành công trong vụ mua công ty dầu
Canada, Nexen Inc. trong thương vụ 15,1 tỷ USD, lớn nhất trong lịch
sử mua đứt lại công ty nước ngoài của TQ."
BBC Monitoring
Xây
dựng giàn khoan HD 981 hay bỏ hơn 15 tỷ để mua lại một công ty nước
ngoài của CNOOC tất cả đều nhằm mục đích kiếm dầu để đáp ứng ‘cơn khát’
dầu của Trung Quốc.
Trong
bài viết ‘CNOOC’s Offshore Strategy Intensifies’, đăng trên mạng Energy
Tribune hôm 18/07/2013, Tim Daiss cho rằng nhiệm vụ mà Bắc Kinh giao
cho Tổng Công ty Dầu khí Hải Dương là phải tìm kiếm được nhiều dầu khí
chừng nào có thể.
Với
mức tăng trưởng hiện tại và – cùng với sự tăng trưởng đó – ngày càng có
nhiều người Trung Quốc dùng xe hơi, quốc gia này càng ngày càng cần dầu
khí.
Mãi
tới năm 1993, Trung Quốc vẫn là một quốc gia xuất khẩu dầu. Nhưng theo
Cục Quản lý Thông tin năng lượng (EIA) của Mỹ vào tháng 9 năm 2013,
Trung Quốc đã vượt qua Mỹ để trở thành quốc gia nhập khẩu dầu lớn nhất
thế giới.
Theo
số liệu của của EIA, giờ mỗi ngày Trung Quốc cần nhập đến 6.3 triệu
thùng dầu dù Trung Quốc là nước sản xuất dầu lớn thứ tư trên thế giới
(4.5 triệu thùng/mỗi ngày trong năm 2013). Trong khi con số ấy ở Mỹ là
6.1 triệu.
Không
khai thác đủ dầu cho tiêu thụ nội địa một phần cũng vì – như Tim Daiss
nhận định – các nguồn dầu dự trữ của Trung Quốc một ngày một cạn. Vì
vậy, Trung Quốc cần tìm kiếm dầu từ các quốc gia khác.
Ngoài
việc đáp ứng nhu cầu tiêu dùng hiện tại, dầu khí còn đóng một vai trò
quan trọng khác trong chiến lược phát triển – và đặc biệt tham vọng trở
thành cường quốc – của Trung Quốc.
Trong
cuốn ‘China, Oil and Global Politics’, xuất bản năm 2011, Philip
Andrews-Speed và Roland Dannreuthe cho rằng Trung Quốc đạt được tham
vọng đó hay không tùy thuộc rất nhiều vào việc nước này có tìm đủ được
nguồn dầu khí.
Vì
những lý do đó, qua CNOOC, Bắc Kinh đã và đang tìm cách ký kết các hợp
đồng mua bán, khai thác dầu khí tại nhiều nước khác nhau ở Nam Mỹ, Trung
Đông hay châu Phi.
Đã từng thất bại
"CNOOC
đã đầu tư đến 923 triệu USD và mất ba năm để xây dựng giàn khoan nước
sâu HD 981nặng đến 31 nghìn 000 tấn, dài 114 m, rộng 90 m, cao 137.8 m –
và có thể hoạt động ở độ sâu tối đa 3.000 m."
Nhưng không phải thương vụ nào do Tổng Công ty Dầu khí Hải Dương Trung Quốc tiến hành cũng trôi chảy.
Năm
2005, Tập đoàn này đề nghị mua Unocal – công ty dầu lớn thứ tám tại Mỹ –
nhưng đã thất bại vì Hạ viện Mỹ không tán thành việc mua bán đó. Unocal
sau đó đã được bán cho Chevron, công ty dầu khí lớn thứ hai tại Mỹ, với
giá 17.1 tỷ – ít hơn giá mà CNOOC đề nghị là 18.5 tỷ USD.
Các
dân biểu Mỹ không đồng ý thương vụ ấy vì họ e ngại nó sẽ tác động xấu
đến an ninh Mỹ dù Unocal chỉ chiếm 0.8% số lượng dầu sản xuất tại đây.
Trung Quốc và CNOOC không hài lòng về quyết định của Unocal vì họ không thể có thêm được một nguồn cung cấp dầu quan trọng.
Vì
quá cần dầu khí – và việc tìm các nguồn dầu khí từ các nước khác trên
thế giới lại không dễ dàng – Trung Quốc luôn nhóm ngó các vùng biển đang
có tranh chấp – hay thậm chí thuộc chủ quyền của một số nước – trong
khu vực, như Biển Đông.
Biển Đông được coi là một trong những vùng biển chứa nhiều khí đốt.
Trong
bài ‘China’s territorial sovereignty dispute is all about energy’, được
đăng trên trang mạng của Global Risk Insights hôm 22/01/2014, Becca
Cockayne nhắc lại rằng vào tháng 11 năm 2012, CNOOC đã ước tính khu vực
này chứa khoảng 125 tỷ thùng dầu.
Hơn nữa, như tựa đề của bài viết mô tả tác giả này cho rằng tất cả các tranh chấp ở Biển Đông đều liên quan đến dầu khí.
Cụ
thể việc Trung Quốc quyết đình đưa giàn khoan HD 981 vào một vị trí nằm
trong EEZ hay có những động thái khá hung hăng ở Biển Đông trong thời
gian qua không ngoài tham vọng lấn chiếm phần lớn vùng biển này và qua
đó có thể độc quyền khai thác dầu khí ở đây.
Khi
CNOOC tìm cách mua Nexen, có người trong dưới phân tích cho rằng ngoài
việc tìm kiếm thêm một nguồn năng lượng cho Trung Quốc, CNOOC còn muốn
tiếp cận kỹ thuật hiện đại để có thể tiến hành thăm dò và khoan dầu tại
những địa điểm sâu ở Biển Ðông.
Cách
đây hai năm – khi CNOOC hạ thủy giàn khoan HD 981– có không ít người
cho rằng một ngày nào đó Trung Quốc sẽ đưa giàn khoan này vào thăm dò và
khoan dầu tại những vị trí đang tranh chấp hay thuộc chủ quyền của một
số nước ở Biển Đông.
Nay thì sự việc đang diễn ra đúng như vậy.
Bài
viết thể hiện cách nhìn của tác giả Đoàn Xuân Lộc, một nhà
nghiên cứu hợp tác với Viện Global Policy ở London.