HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH TRONG QUAN NIỆM BÌNH DÂN VIỆT NAM (T.T. 2)

II. GIA ÐÌNH

Sinh con mới ra thân người

Làm ăn thịnh vượng đời đời ấm no

Liên từ ‘mới‘ giới thiệu một sứ mệnh sẽ đạt thành, một kết quả sẽ hái được. Sứ mệnh và kết quả này tùy thuộc vào những nguyên nhân tiên quyêt ở trước. Hai kết quả hay sứ mệnh sẽ đến là sinh được con cái được dậy dỗ đầy đủ để ra thân người và có công ăn việc làm phát đạt để ấm no suốt đời cha con. Hai kết quả này tất nhiên sẽ đạt được, nếu có hai nguyên nhân trên, là vợ chồng chung thủy và gia đình hoà thuận hạnh phúc. Nói khác đi, nếu vợ chồng chung thủy và gia đình hoà thuận hạnh phúc thì mới có được con cái thành ngưới và làm ăn phát đạt ấm no đời đơi.

3. Sinh con mới ra thân người

Sinh con. Chúng ta lưu ý ở đây một sự kiện mới đã xuất hiện : sự sinh con. Tên gọi vợ chồng đã được thay đổi bằng tên gọi cha me. Định chế hôn nhân vợ chồng đã được hoàn hảo bằng định chế gia đình. Không phải ngẫu nhiên mà câu thơ thứ nhất dùng chữ ‘vợ chồng’, đến câu thơ thứ hai dùng chữ ‘nhà’ và để câu thơ thứ ba dùng chữ ‘sinh con’.

Sinh con là một trong cửu tự cù lao, chín chữ siêng năng khó nhọc của bậc cha me : cha sinh (sinh), mẹ đẻ (cúc), vỗ về (phủ), dậy dỗ cho khôn ngoan (dục), trông nom (cố), quấn quít dấu yêu (phục), nâng đỡ nhắc bảo (phủ), nuôi dưỡng cho lớn (súc), và bồng bế (phúc). Cửu tự cù lao đồng nghĩa với việc giáo dục hiểu theo nghĩa rộng, mà việc sinh sản là khởi đầu.

Theo sinh học thì sinh con là việc tự nhiên. Theo tâm lý xã hội học thì sinh con là một nhu cầu truyền sinh để bảo vệ dòng giống. Theo đạo lý Việt Nam thì sinh con là một điều quí, mà ai cũng mong muốn có và có nhiều. Bởi vậy, mới có lời chúc ‘tam đa’, ‘ngũ phúc’ vào dịp cưới hỏi và được lặp lại hằng năm vào dịp tết nhất. Ba cái nhiều ta hằng chúc nhau là ‘đa tử, đa tôn, đa phú quí’, nhiều con, nhiều cháu, nhiều giầu sang. Năm cái phúc ta vẫn mong là ‘phú, quí, thọ, khang, ninh’, giầu có, sang trọng, sống lâu, khoẻ mạnh và bình an.

Ra thân người. Có con là điều tốt, có nhiều con là điều tốt hơn. Nhưng có con thành thân thành người mới là chính yếu quan trọng. Muốn được thế, cha me phải làm sao cho chúng ‘ra’. Chữ ‘ra’ nghĩa thứ nhất là ‘ra khỏi’ như ‘ra khỏi nhà’. Nghĩa thứ hai là ‘trở nên, trở thành, hoá ra’. Chữ ‘ra’ này không gì khác hơn là chữ ‘giáo dục’ mà ta dùng hiện nay. Giáo dục, như chữ ‘ra’, đầu tiên có nghĩa là việc làm cho ta ra khỏi sự tối tăm, dốt nát, non dại, và sau đó đưa ta trở thành thông bác, khôn ngoan, đạo đức. Sinh con là một phúc đức của vợ chồng và giáo dục con thành thân thành người là bổn phận của cha mẹ. Mục tiêu giáo dục con cái mà cha mẹ ở gia đình phải đạt đến là thành thân thành người.

Thân người. Chữ ‘thân’ trước nhất chỉ thân xác, thân thể, hình dáng thể lý. Giáo dục bởi vậy đầu tiên phải chú trọng đến thân xác, sao cho phát triển, khoẻ mạnh, lành lặn. Không lạ gì khi việc nuôi cho ăn uống để lớn lên là một trong những việc được kể ra trong cửu tự cù lao. Bảo rằng giáo dục Á Đông lãng quên giáo dục thể lý là bày tỏ một sự thiếu hiểu biết về tư tưởng Việt Nam và Á Đông.

Chữ ‘thân’ còn có nghĩa là bản thân mình, nhân vị mình, như trong các chữ ‘thân kỷ’, ‘thân phận’. Và từ đó ám chỉ những tương quan thân cận của mình với những người khác như ‘thân gia, thân quyến, thân thích, thân thuộc, thân tộc, thân tu,...’. Giáo dục bởi vậy, thứ đến , phải chú trọng đến tâm linh, nhân vị, luân lý và tình cảm.

Chữ ‘người’ bày tỏ một tính chất độc đáo của loài người. Ca dao Việt Nam diễn tả tính chất độc đáo của loài người như sau. Xin trích vài câu làm mẫu :

Đã sinh ra kiếp ở đời,

Trai thời trung hiếu đôi vai cho tròn.

Gái thời trinh tịnh lòng son,

Sớm hôm gìn giữ kẻo còn chút sai

Trai lành gai tốt ra người

Khuyên con trong bấy nhiêu lời cho chuyên

Làm người phải biết cương thường

Xem trong ngũ đẳng, quân cương ở đầu

Có thể bảo rằng tính chất tâm linh là nét độc đáo nhất của con người. Chỉ con người mới có thể có hành động tâm linh. Nhưng chữ tâm linh không chỉ giới hạn vào luân lý, đạo đức, nhưng còn bao hàm cả nghề nghiệp, trí tuệ và quốc gia, xã hội nữa. Trong sách Đại Học, thầy Tăng Tử thâu góp những lời dậy của Đức Khổng Tử, soạn thành hai chương, để dạy người ta sống cho đúng là người. Trước nhất là ‘Tam cương lãnh’, tức là ba điều cốt yếu tổng quát mà lúc nào, ở đâu và ai ai cũng phải lưu ý. Đó là ‘minh đức’ : sửa tính cho sáng, ‘tân dân’ : dậy dân phong hoá cho mỗi ngày mỗi mới mẻ và ‘chỉ chí thiện’ : cho đến mức tốt đẹp nhất. Rồi đến ‘Bát điều mục’, tức là tám đìều áp dụng thực tế và theo chuyên biệt khu vực. Ðó là ‘cách vật’ : học điều gì phải cho đến nơi, ‘trí tri’ : biết điều gì phải cho đến chốn, ‘thành ý’ : ý tưởng phải cho thành thật, ‘chánh tâm’ : để bụng việc gì phải cho ngay thẳng, ‘tu thân’ : tu sửa bản thân, nhân vị mình, ‘tề gia’ : điều khiển, cư xử việc nhà cho ổn thoả, có gia phong, ‘trị quốc’ : lo việc mình cho phải phép để nước được thịnh trị và kỷ cương, ‘bình thiên hạ‘ : góp phần lo cho thiên hạ được thái bình.

Chữ ‘người’ ở đây, bởi vậy, nói theo kiểu ngày nay, bao gồm bốn khía cạnh lý tưởng giáo dục không thể thiếu được. Đó là trí dục, đức dục, xã dục và dậy nghề.

‘Sinh con mới ra thân người’ là xác định bổn phận thứ ba của hôn nhân và sứ mệnh thứ nhất của gia đình : sứ mệnh phải giáo dục con cái ‘cho ra thân người’. Giáo dục thân thể, giáo dục nhân vi, giáo dục tình cảm, giáo dục lý trí, giáo dục đức tính, giáo dục công dân xã hội và giáo dục nghề nghiệp.

Còn tiếp