Thời gian nào tốt nhất trong năm để quyết việc lớn?

Nhiều người đưa ra các quyết định lớn vào tháng Một. Nhưng có một số lý do thuyết phục để nên hoãn đến những tháng ấm hơn - tùy thuộc vào sự lựa chọn của bạn.

Khi chúng ta định đưa ra một quyết định lớn, nhiều người trong chúng ta nghĩ (và suy nghĩ quá mức) về chính sự lựa chọn. Nếu ta thực sự biết phân tích, ta cũng nên nghĩ về quá trình ra quyết định: Có nên viết ra danh sách các điểm 'nên' và 'không nên' không? hoặc tạo một bảng tính tỷ lệ lợi hại? Nghiên cứu triền miên, hay gạt bớt các số liệu rườm rà?

Nhưng cũng như việc suy nghĩ về cách lựa chọn, có thể ta cũng nên nghĩ về thời điểm lựa chọn.

Cho dù đó là việc đổi nghề hay mua nhà, tháng 1 luôn có vẻ là thời điểm chính để chấn chỉnh suy nghĩ, hoặc, ít nhất, để quyết định việc chấn chỉnh này. Và nhiều người trong chúng ta vừa nghỉ lễ xong, thời gian rỗi và các cuộc trò chuyện với những người thân có thể làm ta nghĩ về các lựa chọn cho cuộc sống.

Nhưng tháng 1 liệu có thực sự là thời điểm tốt nhất để đưa ra quyết định lớn?

Câu trả lời phụ thuộc vào tâm trạng của ta.

Nhiều người cảm thấy ít nhiều buồn tẻ về mùa đông. Với một số người, nó có thể là rất buồn. Sự 'rối loạn cảm xúc theo mùa' (RCM), được thể hiện bằng các giai đoạn buồn chán vào các tháng mùa đông, đặc biệt phổ biến ở các vĩ độ phía bắc. Một nghiên cứu cho thấy có tới gần 10% người dân ở miền Bắc, kể cả Bắc Mỹ, bị ảnh hưởng bởi sự rối loạn này, trong khi một nghiên cứu gần đây ở Thụy Sĩ, theo dõi những người tham gia hơn 20 năm, cho thấy 7,5% dân số bị buồn chán theo mùa.

Các triệu chứng cũng có thể kéo dài lâu hơn bạn nghĩ: một nghiên cứu cho thấy ở Mỹ, những người bị ảnh hưởng bởi RCM trung bình là 40% thời gian trong năm.

Nhưng ngay cả những người không đáp ứng các tiêu chí chẩn đoán RCM thường vẫn cảm thấy buồn tẻ hơn vào mùa đông. Từ những năm 1980, một cuộc khảo sát qua điện thoại cư dân Maryland cho thấy 92% người dân nhận thấy sự thay đổi tâm trạng theo mùa ở một mức độ nào đó - chủ yếu là họ thấy chán chường vào mùa đông.

Tâm trạng của bạn không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc. Nó có thể ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định của bạn. Nhưng sự thể lại phức tạp hơn thế, tâm trạng buồn tẻ không có nghĩa là bạn sẽ luôn tồi tệ hơn khi phải lựa chọn.

Một tâm trạng chán nản dễ làm cho chúng ta sợ rủi ro hơn. Các nhà nghiên cứu nghĩ rằng điều này có thể xuất phát từ khả năng thích vui thú bị giảm đi, nghĩa là một người buồn chán không có phản ứng cảm xúc mạnh mẽ (và lạc quan) với khả năng có được cái lợi hoặc một phần thưởng như một người không bị buồn chán.

Ví dụ, khi được giao một nhiệm vụ chơi bài được thiết kế để phải quyết định rủi ro, những người tham gia bị buồn chán sẽ khó nhớ được các lựa chọn nào có khả năng mang lại phần thưởng nhiều hơn, khiến họ chơi trò này kém hơn so với những người tham gia không bị buồn chán. Những người tham gia có triệu chứng buồn chán cũng thận trọng hơn trong việc chấp nhận rủi ro so với những người tham gia không bị buồn chán - họ gắn bó với các lựa chọn an toàn mà cơ hội khen thưởng thấp, thay vì áp dụng các chiến lược có rủi ro cao hơn với mức tiền thưởng có thể lớn hơn.

Đó là những nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, nhưng có một số bằng chứng cho thấy những tác động tương tự diễn ra trong thực tế. Ví dụ, những người bị RCM hay thận trọng trong các quyết định tài chính của họ vào mùa đông so với những người không bị RCM.

Và đối với việc ra quyết định thì không thích mạo hiểm không phải luôn là điều tồi tệ.

Điều này là đặc biệt đúng bởi vì hầu hết những người khỏe mạnh có vấn đề ngược lại: 'lạc quan quá'. Hầu hết chúng ta tin rằng chúng ta sẽ ít phải trải nghiệm sự kiện xấu hơn (như bị ung thư hoặc gặp tai nạn xe hơi) so với số liệu thống kê, và tương lai của chúng ta chắc rằng sẽ đẹp hơn (cho dù đó là việc có nhiều cơ hội việc làm hay là có kỳ nghỉ tuyệt vời) là sẽ xảy ra trong thực tế. Chúng ta cũng có xu hướng nghĩ rằng chúng ta sẽ kiểm soát được nhiều hơn so với thực tế - đặc biệt nếu chính chúng ta tham gia vào sự kiện.

Như bạn nghĩ, những người buồn chán, có cái nhìn bi quan hơn về thế giới, không bị rơi vào cái bẫy này. 'Quan điểm hiện thực buồn chán' này có nghĩa là họ đánh giá chính xác hơn các khoảng thời gian và mức độ của các ảnh hưởng đến với họ do các quyết định của những người khác, so với những người lạc quan. Họ cũng biết cách tránh những phản ứng rủi ro nhanh hơn những người không bị buồn chán.

Nhưng điều đó không có nghĩa họ là chính xác trong việc dự báo nói chung - thí dụ những người bị buồn chán là tồi hơn những người khỏe mạnh trong việc dự đoán kết quả bóng đá World Cup.

Ở đây cũng có một điểm lắt léo. Người lạc quan có thể nhìn thấy tương lai với cặp kính hồng - nhưng họ cũng tốt hơn trong việc biến tương lai đó thành hiện thực. Lạc quan hơn gắn liền với thành công hơn về nghề nghiệp, có quan hệ tốt hơn và sức khỏe tốt hơn. Các nghiên cứu dài hạn cũng đã phát hiện ra rằng hiệu quả này dường như vượt ra ngoài mối tương quan ('Tôi là người lạc quan vì tôi có sức khỏe tốt') và có lẽ là hệ quả ('Sự lạc quan của tôi giúp tôi khỏe'). Ví dụ, một nghiên cứu, đã xem xét 97.000 phụ nữ, tất cả đều không bị ung thư hoặc bệnh tim mạch khi nghiên cứu bắt đầu. Tám năm sau, những người lạc quan ít có khả năng hơn, so với người bi quan, bị bệnh tim mạch hoặc chết vì nguyên nhân khác.

Vì vậy, mối quan hệ giữa tâm trạng và việc ra quyết định không phải là một điều đơn giản - điều đó có nghĩa là nếu bạn đang xem xét khi nào sẽ đưa ra quyết định lớn, bạn nên xem đó là quyết định loại gì. Liệu nó có liên quan đến những mất mát khả dĩ to lớn - là điều đòi có thể hỏi sự thận trọng và cái nhìn thực tế? Khi đó thì mùa đông có thể thích hợp hơn. Hay đó là một quyết định trong đó có liên quan đến mọi thứ, nếu bạn có thể chấp nhận một mức độ nhất định về rủi ro của kết quả? Khi đó có lẽ bạn tận dụng tâm trạng sảng khoái vào mùa hè.

Và nếu bạn cảm thấy không thể lựa chọn được, thì bạn có thể đợi thêm một chút cho đến khi trời nắng trở lại. Ai biết được - nó có thể giúp giải quyết không những tâm trạng của bạn, mà cả sự do dự, không quyết đoán, nữa.

Amanda Ruggeri và Miriam Quick

BBC Future