Chữ tài và chữ họa của một bạo chúa

   

Ảnh : Bức tranh Đốt sách và chôn nho đời Tần, được vẽ trong thế kỷ 18 (tác giả khuyết danh ở Trung Hoa). Thư viện Quốc gia Pháp, Paris

Khi thành Hoàng đế Trung Hoa sau khi thống nhất 6 nước nhỏ và yếu hơn, năm 221 trước Công nguyên, Tần Thủy Hoàng thực thi hai chính sách tàn bạo.

Thứ nhất là đốt sách. Mà theo đề nghị từ tể tướng Lý Tư, ông cho đốt tất cả các ghi chép của sử gia không phải của nước Tần, kể cả Kinh Thi và các tác phẩm của Bách gia chư tử. Việc đốt sách này diễn ra vào năm thứ 9 sau khi ông lên ngôi Hoàng đế. Ban đầu trong 8 năm, ổng không cho đốt sách là vì vẫn muốn mời các văn nhân nho sĩ tới bàn thảo về các vấn đề chính trị xã hội, nhưng ông muốn xóa bỏ cái cũ, chỉ muốn nói tới cái mới.

Trong khi đó, những văn nhân nho sĩ là trí thức, họ nặng lòng với cố quốc vừa bị cưỡng đoạt, đồng thời thương nhớ văn chương sách vở của thời trước với bao thành tựu huy hoàng.

Họ cho rằng các tác phẩm văn học cổ điển mà Tần Thủy Hoàng cho là phi thực tế nên được bảo tồn, và chỉ ra rằng "chưa từng nghe nói đến việc có thứ gì đó có thể tồn tại lâu dài mà không học hỏi từ quá khứ". Vì vậy, họ đã trích dẫn từ các tác phẩm kinh điển và chỉ trích chính sách mới của nhà Tần. Họ không chỉ chỉ trích bằng lời nói mà còn viết sách.

Nhân một vị danh nho nổi tiếng là Xuân Vũ Nguyệt lên tiếng phản đối chế độ quận huyện và việc khôi phục chế độ phong kiến thì Hoàng đế mới ra lệnh đốt sách.

Bất cứ ai dám thảo luận về Kinh Thi và Kinh Thư sẽ bị xử tử công khai. Bất kỳ ai dùng thông tin từ lịch sử để chỉ trích hiện tại sẽ bị xử tử toàn gia đình. Bất kỳ quan chức nào nhìn thấy vi phạm nhưng không báo cáo đều có tội. Ai không đốt sách sau ba mươi ngày kể từ ngày thông báo sẽ bị xăm mình và bị đày đi xây Vạn lý Trường thành.

Tuy nhiên vẫn có những ngoại lệ là có một số sách được miễn đốt bỏ là y học, bói toán, nông nghiệp và lâm nghiệp. Mục tiêu của Tần Thủy Hoàng là muốn xóa bỏ hoàn toàn lịch sử quá khứ và học thuật dân gian.

Sau đó một năm, sau khi hai pháp sư Hầu Sinh và Lư Sinh hứa tìm ra loại thuốc trường sinh bất tử cho Tần Thủy Hoàng nhưng không thực hiện được, Tần Thủy Hoàng ra lệnh bắt giam hơn 460 học giả để chôn sống ở Hàm Dương, còn nhiều người khác thì bị lưu đày.

Tội ác của Tần Thủy Hoàng còn ở việc tốn nhiều sinh lực và nhân mạng để xây cung A Phòng, xây Vạn Lý Trường Thành và xây Lăng Mộ của chính ông.

Thực ra Tần Thủy Hoàng trong một khía cạnh khác là một vị hoàng đế giỏi. Ông đã thống nhất quốc gia, xóa bỏ đất phong quý tộc, cho phép nông dân sở hữu đất, thống nhất hệ thống đo lường, tiền tệ, đi lại, đồng thời xây dựng hệ thống luật pháp chặt chẽ. Ông cũng tạo ra hệ thống quản lý hành chính thống nhất đâu ra đó. Ông cũng cho xây dựng các công trình thủy lợi vĩ đại mà nay vẫn sử dụng tốt. Ông xây dựng một đội quân mạnh mẽ với vũ khí hạng ưu việt thời đó. Hệ thống đường xá và kênh đào trong toàn Trung Hoa thời của ông cực kỳ phát triển.

Nhưng vì cái giỏi của ông tồn tại cạnh cái ác, cái độc tài bạo chúa, chỉ muốn làm theo ý mình, loại bỏ mọi ý kiến đa chiều, chỉ có sức mạnh bạo tàn cứng cỏi mà bỏ sức mạnh mềm... vì vậy triều đại của ông chỉ tồn tại 15 năm là chấm dứt.

Nhà Hán lên kế nghiệp nhà Tần, kéo dài được 196 năm, dù Hán Cao Tổ Lưu Bang không thể sánh được về tài ba so với Tần Thủy Hoàng. Tuy nhiên cách cai trị của nhà Hán mềm mỏng và linh hoạt hơn, gần với cách trị nước thời bình nên khiến dân thấy dễ sống nhiều hơn và dần chấp nhận tình trạng của họ.

Đó là lý do dân các nước bị nhà Tần thôn tính khi thống nhất Trung Hoa sau này đều nhận họ là người Hán, nhưng tuyệt đối không nhận là người Tần.

Nguyễn Thị Bích Hậu