Lăng Gia Long Huế

 Lăng Gia Long thuộc xã Hương Thọ, huyện Hương Trà, nơi xa nhất so với các lăng tẩm khác ở Huế, cách trung tâm thành phố Huế khoảng 20 km nếu đi đường bộ hoặc 18 km nếu đi đường sông.

Khu vực lăng Gia Long (hình sưu tầm)

Trước kia, muốn đến lăng Gia Long phải đi thuyền hay đò dọc theo sông Hương qua chùa Thiên Mụ, điện Hòn Chén… nên nhiều người đến Huế thường bỏ qua điểm đến khá đặc biệt này.

Hiện nay, đến Lăng Gia Long theo đường bộ rất thuận tiện. Có hai cách, một là đi qua cầu phao nhỏ trên sông Tả Trạch, xe máy đi một mạch đến nơi. Hai là đi  đường lớn qua cầu Tuần, theo hướng Lăng Minh Mạng, qua cầu Hữu Trạch và đi thêm 10km nữa (theo bản đồ Google, rất dễ đi).

Khu vực tẩm điện Lăng Gia Long (hình sưu tầm)

Con đường dẫn vào lăng khá nên thơ, bình yên, rừng thông trùng điệp, đồi nối tiếp đồi và hai trụ biểu thật cao nổi lên trên nền trời cho biết vào khu vực lăng. Theo các tài liệu, Lăng Gia Long còn gọi là Thiên Thọ Lăng là một quần thể nhiều lăng tẩm trong hoàng quyến. Toàn bộ khu lăng là một quần sơn với 42 ngọn đồi, núi lớn nhỏ trong đó trung tâm là khu lăng mộ vua Gia Long và bà Thừa Thiên Cao Hoàng hậu (Hoàng hậu thứ nhất). Đích thân vua Gia Long đã thám sát, duyệt định vị trí, chỉ đạo từ thiết kế đến giám sát tiến độ thi công. Cũng theo Sử sách, thầy địa lý Lê Duy Thanh (con trai nhà bác học Lê Quý Đôn) là người tìm được thế đất này, nơi mà theo ông “đã tập trung được mọi ảnh hưởng tốt lành tỏa ra từ nhiều núi đồi bao quanh”, nơi mà “ảnh hưởng tốt lành sẽ còn mãi mãi trong suốt 10 ngàn năm”.

Cầu phao trên sông Tả Trạch

Vua Gia Long (1762-1820), tên húy là Nguyễn Phúc Ánh, thường được gọi là Nguyễn Ánh, là vị vua đầu tiên của nhà Nguyễn, triều đại quân chủ cuối cùng trong lịch sử Việt Nam, ông trị vì 18 năm (1802-1820).

Ông là cháu nội của chúa Nguyễn Phúc Khoát, vị chúa Nguyễn áp chót ở Đàng Trong. Sau khi gia tộc chúa Nguyễn bị quân Tây Sơn lật đổ vào năm 1777, ông bắt đầu hành trình trốn chạy và cuộc chiến với nhà Tây Sơn trong 25 năm để khôi phục ngôi vị. Ông có 18 lần thoát chết. Về lịch sử, vua Gia Long hiện nay vẫn còn là đề tài tranh cãi khi mà ông có thời gian “chạy sang Xiêm La sống lưu vong trong 3 năm, ông nhiều lần cầu viện nước ngoài như việc mời quân Xiêm đánh vào Nam bộ, hứa cắt đất và cống nạp để mời quân Pháp, và chở 50 vạn cân gạo để giúp quân Thanh đang chiếm đóng Bắc Bộ.

Lối lên Điện Minh Thành

Năm 1787, ông đã trở lại và giữ vững được Nam bộ. Về sau, lúc Tây Sơn suy yếu sau cái chết đột ngột của vua Quang Trung vào năm 1792, Nguyễn Ánh bắt đầu tiến đánh nhà Tây Sơn và đến năm 1802 thì đánh bại Tây Sơn, lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Nguyễn, thống nhất đất nước và kết thúc nhiều thế kỷ nội chiến ở Việt Nam. Triều đại của Gia Long đã chính thức sử dụng quốc hiệu Việt Nam”. (Theo Wikipedia)

Lăng được xây dựng trong 6 năm (1814 – 1820) khi bà Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu qua đời. Vua Gia Long có chỉ dụ sau này ông băng hà sẽ chôn bên cạnh bà. Nên đây là một lăng đặc biệt có hai mộ song táng, khác với toàn bộ lăng các vị vua khác của triều Nguyễn.

Điện Minh Thành

Tổng thể lăng chia làm 3 khu vực:

Phần chính giữa là khu lăng mộ của vua và bà Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu. Bên phải khu lăng là khu vực tẩm điện với điện Minh Thành là trung tâm. Bên trái khu lăng là Bi Đình.

Bên trong Điện Minh Thành

Chúng tôi bắt đầu từ điện Minh Thành là nơi thờ Hoàng đế và Hoàng hậu thứ nhất.

Qua cổng Tam quan, ngày xưa cửa chính dành cho nhà vua đi, hai cổng hai bên dành cho các quan văn võ. Có một quy ước xác định từ bên trong ra ngoài là cổng bên trái dành cho quan văn, bên phải dành cho quan võ.

Bửu Thành – Khu mộ vua và hoàng hậu

Hai gian nhà Tả vu và Hữu vu lợp ngói xanh gọi là thanh lưu ly. Điện chính là điện Minh Thành dành cho vua lợp ngói vàng (hoàng lưu ly). Trên mái ngói điện chính trang trí những con rồng đắp nổi. Điện Minh Thành đã nhiều lần trùng tu qua các thời kỳ. Bên ngoài trông thấy nhỏ nhưng bước vào bên trong là một không gian rộng lớn. Được xây theo lối nhà kép trùng lương trùng thiềm điệp ốc ở giữa nối bởi một trần thừa lưu hay còn gọi là trần vỏ cua, cong cong như vỏ cua; trên có 1 hệ thống máng xối bằng đồng hứng nước mưa từ mái sau của nhà trước, mái trước của nhà sau đổ ra hai đầu rồng đắp nổi ở hai bên.

 Bên trong tẩm điện trong có án thờ, bàn thờ, sập thờ (nghe bảo rằng, ngày trước nơi đây có nhiều kỷ vật gắn bó với cuộc đời chinh chiến của vua Gia Long như cân đai, mũ, yên ngựa…), sau cùng là khảm thờ đặt bài vị của nhà vua và Hoàng Hậu Thừa Thiên.

Cổng Tam Quan

Tiếp tục qua bên khu lăng mộ của vua và bà Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu. Từ trên nhìn xuống, phía trước mặt có hai trụ biểu rất cao mang ý nghĩa sự trường tồn, bền vững của triều đại, hay cũng là dấu mốc để nhận định công trình trang nghiêm cấm xâm phạm. Trên trụ biểu có hai búp sen nhỏ ví như hai ngọn đuốc soi sáng linh hồn nhà vua về cõi vĩnh hằng.

Một hồ dài chảy từ trái sang phải làm yếu tố minh đường, có ý nghĩa thủy tụ phúc cho con cháu mai sau.

Hai trụ biểu

Qua khỏi khu vực sân chầu với các hàng tượng đá tượng trưng cho quan văn võ và voi ngựa đến 7 cấp sân tế là Bửu Thành. Bên trong Bửu Thành có hai ngôi mộ đá, dạng thạch thất, được song táng theo quan niệm “Càn Khôn hiệp đức” – một hình ảnh đẹp của hạnh phúc và thể hiện tình cảm thủy chung của vua và hoàng hậu đã theo vua suốt 25 năm chinh chiến. Người giữ lăng cho biết, cổng chính ra vào Bửu Thành ngày xưa bằng gỗ và được thay bằng đồng vào năm 1945.

Tuy nhiên, người đời còn hoang mang bên dưới hai ngôi mộ có thi hài của vua và hoàng hậu hay không. Những oán cừu từ đời Tây Sơn đã từng đào mộ cha của vua Gia Long và khi Nguyễn Ánh lên ngôi có sự trả thù tương tự. Vì sợ lịch sử lặp lại việc trả thù của đời sau nên không ai chắc thi hài thật của vua và hoàng hậu ở đâu. Có người cho là chôn trong rừng thông

Mộ Vua Gia Long và Hoàng Hậu

Bên trái lăng là Bi Đình, có một tấm bia lớn ghi bài văn bia “Thánh đức thần công” của vua Minh Mạng ca ngợi vua cha, được chạm khắc tinh tế và sắc sảo hoàn tất vào năm 1820.

Ngoài ra còn có một phần mộ thứ hai là lăng Thiên Thọ Hữu, nơi chôn cất và thờ bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu, mẹ vua Minh Mạng. Khi bà hoàng hậu đầu tiên qua đời năm 1814 thì bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu mới được phong, bà tên Trần Thị Đang, bà sống thọ 70 tuổi đến đời cháu là vua Thiệu trị. Phần tẩm điện đã được trùng tu lại. Một điều đặc biệt là trong khám thờ điện Gia Thành không có bài vị thờ vua Gia Long mà có hai bài vị thờ bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu và công chúa Long Thành là chị gái của vua Gia Long.

Tác giả trước Điện Minh Thành – Lăng Gia Long

Lăng Gia Long đơn giản, không cầu kỳ, hay quy mô như các lăng Minh Mạng, Khải Định, Tự Đức… nhưng cái đẹp ở đây là cảnh quan thiên nhiên, màu sắc, thơ mộng với rừng thông xanh dày bao bọc chung quanh, hồ nước vòng quanh  

trông lãng mạn, bãi cỏ chạy dài xanh mướt, những con bò thong thả gặm cỏ tạo nên một bức tranh thật bình yên.

Đến lăng Gia Long vào buổi chiều ngắm cảnh hoàng hôn bên kia hồ nước mới thấy hết vẻ đẹp thiên nhiên của lăng này. Trong không gian tĩnh lặng nghĩ về cuộc đời bôn ba của vị vua đầu tiên của triều Nguyễn, thành cũng nhiều mà bại cũng không ít và để lại cho đời sau khá nhiều tranh cãi.

Sân chầu và Bửu Thành

Bài và hình ĐTTT