Tuy già không phải
là một bệnh nhưng già thì thường có bệnh.
Bệnh thì có bệnh nặng,
bệnh nhẹ, bệnh có duyên và bệnh... vô duyên.
Ai cũng biết thầy thuốc
là người được học hành cẩn thận để giúp ta chữa trị bệnh tật, vậy mà thầy thuốc
cũng có thể gây bệnh cho ta, dù là ngoài ý muốn, cái đó gọi là bệnh do thầy
thuốc gây ra(iatrogenic) mà theo GS. Phạm Khuê,
một chuyên gia về Lão khoa, Chủ tịch Hội người cao tuổi Việt Nam thì có đến hơn một phần tư các
bệnh ở người già là do thầy thuốc gây ra! (Bệnh học tuổi già, Phạm Khuê, NXB Y
Học, 1998, trang 364).
Những bệnh... vô
duyên còn có thể do chính bản thân mình, người thân trong gia đình, bạn bè,
hàng xóm, hoặc các nhân viên tâm lý xã hội gây ra nữa! Bà cô của một bác sĩ
bạn tôi trên 80 tuổi kêu lúc nào trong người cũng nóng bức, miệng khô nên đã
mua rễ tranh, mía lau, mã đề ngoài chợ về nấu "nước mát" uống. Mát
đâu không thấy, thấy đi tiểu liên tục gây thêm tình trạng mất nước trong cơ
thể, lại thấy nóng bức, thấy khô miệng, lại uống thêm "nước mát"! Thì
ra "rễ tranh, mía lau, mã đề" là những loại thuốc lợi tiểu (diuretics).
Một ông bác gầy còm nghe
hàng xóm bày vẽ có loại tễ mập, bèn mua uống mấy cây. Mập thiệt! Nhưng người
béo bệu, cơ thể bạc nhược! Thì ra, thuốc tễ đó chỉ là bột mì trộn với mật ong
và Corticoil, một thứ thuốc uống vào lâu ngày gây hội chứng Cushing, ứ nước, làm mập bệu và
gây ra vô số những tác dụng tai hại khác như giảm sức đề kháng, mọc lông, loãng
xương, loét bao tử, cao huyết áp...
Ta cũng biết thuốc chữa
đau khớp có thể gây loét dạ dày; thuốc điều trị cao huyết áp có thể gây hạ huyết
áp đột ngột; thuốc trị tiểu đường làm hạ đường huyết; thuốc uống cho đỡ bị đái
són ở người già thì gây khô miệng, đỏ da, mờ mắt, chóng mặt...
Một đặc điểm sinh học
của người cao tuổi là khả năng thích ứng dần kém đi. Hấp thu thuốc đã chậm mà
đào thải cũng chậm. Tác dụng phụ của thuốc lại thiên hình vạn trạng, tùy từng
người, từng lúc, có thuốc người này dùng thì tốt mà bày cho người khác không
xong, uống vào bị phản ứng ngay.
Cho nên dùng thuốc ở
người già phải dò dẫm trên từng trường hợp, giảm liều, giảm lượng, đắn đo tính
toán trước sau, nào bệnh trước mắt, nào bệnh tiềm tàng; thuốc chữa được bệnh
này nhưng có gây ra bệnh khác không, có làm bộc phát một bệnh cũ nào đó không,
người bệnh ăn uống ra sao, tiêu tiểu ra sao và trạng thái tâm thần ra sao?
Người cao tuổi
cũng thường hay tự ý gia giảm thuốc, tin lời bày vẽ, ai mách gì cũng nghe, gây
tương tác thuốc lung tung rất dễ sinh ra nhiều bệnh... vô duyên đáng tiếc.
Ngày càng có nhiều máy
móc xét nghiệm và một số người cao tuổi cũng thường muốn được xét nghiệm này nọ.
Báo Paris match của Pháp
có đăng trường hợp một bà già bị rối loạn tiêu hóa đến khám ở một bác sĩ. Bác
sĩ thấy không có gì nặng nhưng cũng gởi cụ làm thêm vài xét nghiệm cho chắc.
Sau đó, bà cụ được tiếp tục làm thêm hàng loạt các xét nghiệm khác ngày càng
phức tạp hơn vì xét nghiệm đơn giản không tìm ra bệnh: Siêu âm, nội soi, sinh
thiết, chụp cắt lớp, chụp cản quang mạc treo...
Sau hơn một tháng chuyển
từ trung tâm này đến bệnh viện kia, nằm đợi trên những băng ca lạnh lẽo, đẩy từ
hành lang này sang hành lang khác, tiếp xúc với những người mang khẩu trang chỉ
chừa đôi mắt lạnh lùng, bà cụ rơi vào tình trạng khủng hoảng tâm
lý trầm trọng và tiêu tốn mất 35 ngàn
quan Pháp.
Cuối cùng các bác
sĩ hội chẩn kết luận không có bệnh gì cả!
Tây gọi những người sính
xét nghiệm là"examinite".
Tổ chức sức khỏe thế
giới (WHO) cũng cảnh báo hiện tượng over - investigation, "thăm dò quá mức
cần thiết" này (Health of the Elderly, WHO, 1989).
Một số người cao tuổi
được chăm sóc bảo bọc quá đáng, được
làm xét nghiệm thăm dò, theo dõi liên tục làm cho người bệnh muốn... hết bệnh
cũng không được; không kể trong quá trình thăm dò, chọc hút, bơm tiêm, thụt
tháo... không phải là không có nguy cơ.
Dĩ nhiên nếu có bệnh thì
cần phải làm để có chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả. Còn thăm dò chỉ
để... thăm dò thì không nên. Các chuyên gia khuyên chỉ nên làm xét nghiệm cho
người già khi nhằm để chẩn đoán một thứ bệnh có thể chữa được, có thể phục hồi
được, có lợi cho người bệnh hoặc để chẩn đoán phân biệt tìm ra một bệnh có tiên
lượng tốt hơn, điều trị có kết quả hơn, có lợi cho bệnh nhân và gia đình hơn mà
thôi. Tóm lại, biết ơn mình thì cần thiết lắm mới phải làm xét nghiệm và phải
có chỉ định của bác sĩ.
Thế nhưng có thứ không
phải là thuốc, không phải là thủ thuật gì cả mà vẫn có thể gây ra những bệnh vô
duyên: đó là lời nói!
Có những lời nói gây
hoang mang, lo lắng, làm mất ăn mất ngủ, gây kiêng cữ quá đáng làm cho tình
trạng bệnh khó phục hồi hơn. Cái đó gọi là sự "dán nhãn" (labelling). Chẳng hạn như người
không có chuyên môn, không đủ cơ sở khoa học chắc chắn mà "phán" cho
một cái chẩn đoán kiểu như "nghi ung thư", "hơi bị lớn
tim", hoặc một từ mơ hồ như "máu lộn mỡ, gan hơi nhiễm mỡ, viêm nhiễm
phần phụ, rối loạn thần kinh thực vật"... hoặc "bị thư phù, bị người
cõi trên nhập..." đều đem lại những kết quả tai hại không thể ngờ được!
Ngay cả bị dán nhãn là
già cả, già nua, già yếu, mất sức rồi bị ép phải nằm yên một chỗ, lúc nào cũng
có người nâng đỡ chăm sóc thì sẽ ngày càng lệ thuộc, ngày càng suy nhược, mau
loãng xương, bắp cơ thoái hóa, cứng khớp nhanh.
Đáng sợ hơn cả là bị ép
phải vào nằm viện, nằm nhà thương, nhà dưỡng lão, nhà nghỉ mất sức... khi vẫn
còn có thể tự quản được. Thật ra đây chỉ
là giải pháp cuối cùng vì một khi đã vào các cơ sở này rồi thì không hy vọng gì
trở lại đời sống bình thường được nữa vì càng ngày càng thụ động, ỷ lại, lệ
thuộc, suy sụp.
Các cơ sở chăm sóc cho
người già thực ra rất cần thiết, miễn là phải giữ một số nguyên tắc như đảm bảo
sự riêng tư, tôn trọng cá nhân, giúp tự chủ, tự quản, và tạo nhiều cơ hội cho
họ tham gia sinh hoạt phù hợp
với sở thích và sức khỏe.
Tóm lại, không nên để người cao tuổi mắc thêm những bệnh... vô duyên!
với sở thích và sức khỏe.
Tóm lại, không nên để người cao tuổi mắc thêm những bệnh... vô duyên!
BS Đỗ Hồng Ngọc
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
Các bạn có thể:
- Viết bình luận trước, sau đó. .
- Copy và dán trực tiếp link ảnh vào khung nhận xét. Sau link ảnh đã dán, không gõ thêm bất kỳ ký tự nào nữa (kể cả nhấn phím Enter).
- Cám ơn Bạn đã bình luận về bài viết.