Mười điều không nên nói

Người xưa nói: “Miệng có thể nói lời đẹp như hoa hồng, miệng cũng có thể nói lời độc như gai ma vương”. Ông bà thường dạy: “Phải học ăn, học nói”. Ăn bậy cũng chết, nói bậy cũng tiêu. Ăn thực phẩm độc hại thì chết đã dễ hiểu, nhưng nói không đúng chỗ, không đúng lúc, không đúng người, không đúng sự thật v.v. cũng có thể mang đến tai họa. Khẩu đức tốt mới có thể gặp vận may tốt, vận may tốt mới có thể thành tựu. Không nên nói lời ác độc, không nói xấu người khác, không nói sai sự thật... Đây là cách tu dưỡng mà mọi người nên có.
“Nhất ngôn ký xuất, tứ mã nan truy”: Một lời nói ra, bốn ngựa khó đuổi: Có nghĩa là Một lời nói ra dù bốn ngựa có chạy nhanh đi chăng nữa cũng không đuổi kịp. (Ý nói lời nói đã nói ra thì không thể thay đổi được). Vậy hãy tập để bỏ được 10 cách nói chuyện tệ hại dưới đây để có thể mang những điều tốt đẹp đến cho người và cho mình.

1. Bỏ đa ngôn (bỏ nói nhiều)
Bệnh từ miệng mà vào, họa từ miệng mà ra. Nói chuyện không nên nói quá nhiều. Trong Mặc Tử có ghi, học trò tên Cầm hỏi Mặc Tử: “Nói nhiều có ích lợi không?” 
Mặc Tử trả lời: “Con cóc, con ếch, cả ngày lẫn đêm đều kêu không ngừng, kêu đến khô mồm mỏi lưỡi, nhưng không có ai để tâm đến tiếng kêu của nó cả. Sáng sớm nhìn thấy con gà trống đó, gáy đúng giờ vào lúc bình minh, trời đất đều chấn động (mọi người đều thức dậy sớm). Nói nhiều thì có ích lợi gì chứ? Chỉ có lời nói được nói ra trong tình huống hợp thời cơ mới có tác dụng thôi.”
Mặc Tử muốn nói với chúng ta, lời không cần nhiều, người biết nói chuyện luôn nói những lời thích đáng vào thời cơ thích đáng.

2. Bỏ khinh ngôn (bỏ lời nói dễ dãi)
Lời nói không thể dễ dãi, nếu có thể thay đổi lời đã nói thì chi bằng không nói. Cũng không được hứa dễ dàng, nếu hứa rồi lại thay đổi thì chi bằng đừng hứa. Gặp chuyện đừng tùy tiện phát ngôn, cũng đừng dễ dàng hứa hẹn với người khác để khỏi mất chữ tín.

3. Bỏ cuồng ngôn (bỏ lời nói ngông cuồng)
Không biết mà nói bậy nói càn. Nói bậy nói càn thường sẽ phải hối hận. Sơn Âm Kim tiên sinh thời nhà Thanh từng nói: “Làm người hành sự đừng ngông cuồng, họa phúc sâu dày tự gánh chịu”. Ngông cuồng hay khiêm tốn, điều này trực tiếp liên quan đến họa-phúc của một người. Cái mà con người thể hiện trước mặt người khác không gì khác hơn lời nói và hành vi, mà lời nói thì lại trực tiếp nhất, cho nên nói chuyện kỵ nhất là lời ngông cuồng. Cuồng ngôn sẽ gây chú ý, gây căm ghét, và rất dễ gây ra tai họa.

4. Bỏ trực ngôn (bỏ lời nói thẳng thừng)
Không nên nói thẳng không che đậy mà không nghĩ đến hậu quả, nếu không sẽ gây ra phiền toái. Lời thẳng thắn cũng cần phải khéo léo, không thể nói lạnh lùng như băng, cũng cần phải nghĩ đến sự tự tôn của người khác.

5. Bỏ tận ngôn (bỏ nói lời cạn kiệt)
Nói chuyện phải súc tích, đừng nói mà không chừa đường lui. Biết hết cũng không cần nói hết, chừa chút đường lui cho người khác, để chút khẩu đức cho chính mình. Trách người không cần trách khắt khe, khoan dung với người khác một chút cũng chính là cho mình một phần linh động, một đường lui.

6. Bỏ lậu ngôn (nói lộ chuyện)
Không được tiết lộ cơ mật. Sự dĩ mật thành, ngôn dĩ lậu bại (chuyện thành do giữ bí mật, nói lộ chuyện dễ gây ra thất bại). Đối với chuyện của người khác, tuyệt đối không được tiết lộ, đây là vấn đề nhân phẩm và nguyên tắc làm người, nó cũng dễ gây ra hậu quả nghiêm trọng. Khi sự việc vẫn chưa thể chắc chắn, cũng không được nói những lời quả quyết có thể gây ra ảnh hưởng không tốt, khiến người khác cảm thấy phù phiếm và hà khắc.

7. Bỏ ác ngôn (lời nói ác độc)
Không nói những lời vô lễ và độc ác để làm tổn thương người khác. Người xưa nói, “Đao cắt dễ lành, ác ngôn khó tan”. Sự tổn thương bạn gây ra trong tâm gan người khác còn đau đớn hơn vạn lần vết thương gây ra trên thân thể.

8. Bỏ căng ngôn (lời nói kiêu căng)
Căng chính là tự đại, tự cho mình là đúng. Lão Tử nói:“tự phạt giả vô công, tự căng giả bất trưởng”. Người tự mình khoe tài sẽ làm mất hết công lao, người tự đề cao bản thân sẽ không có tiến bộ. Người nói lời kiêu căng thì là vô tri, dù là loại nào thì cũng đều bất lợi với sự trưởng thành của chính mình, và cũng dẫn đến sự chán ghét của người khác. Thần Hàm Quang cuối nhà Minh đầu nhà Thanh có nói: “Tự khiêm tắc nhân dũ phục, tự khoa tắc nhân tất nghi” (tự khiêm tốn người khác phải phục, tự khen mình người khác chắc chắn nghi ngờ). Nói chuyện, không nên kiêu ngạo tự mãn, tự cho mình là đúng. Tự kiêu tự khen, là biểu hiện của thiếu bồi dưỡng phẩm tính và thiếu tự tin.

9. Bỏ sàm ngôn (lời nói bịa đặt)
Sàm ngôn chính là nói những lời chê bai, những lời không tốt đằng sau lưng người khác gây ly gián, nghi kị. Người xưa cho rằng, những người nói lời sàm ngôn đều là tiểu nhân. Triết gia Vương Sung thời Đông Hán từng nói: “Sàm ngôn thương thiện, thanh dăng ô bạch” có nghĩa là không nên nói xấu sau lưng người khác bởi nó sẽ làm cho mọi người đều không được yên.

10. Bỏ nộ ngôn (bỏ lời nói tức giận)
Lúc tức giận không nên nói gì cả, vì lời nói được nói ra lúc nóng giận thường không được suy xét kỹ lưỡng dễ khiến sẽ làm tổn thương mình và người khác. 

Châu Yến biên dịch